Sosyal Medya Neden, Niçin, Nasıl Var Oldu?

Sosyal Medyanın Şu Anki Durumu ve Geleceği

İnsanlık, var oluşundan beri aile, akraba, dost ve arkadaş çevresi ile iletişim kurmak ve sosyalleşmek için birçok yöntemlere başvurmuştur. İlk zamanlar iletişim araçları duman, vurmalı çalgılar, güvercinler, ulaklar ve atlı posta arabalarıydı.

1792 yılında telgrafın ve 1890 yıllında ise telefonun icadıyla insanlar arasındaki iletişim ve sosyalleşme farklı bir boyuta geçmiş, hem hızlanmış hem de süreklilik kazanmıştı. Bunun yanı sıra çok eski bir iletişim aracı olan posta yolu mektuplaşma ise 1800-1900 yılları arasında gemilerin, trenlerin, uçakların ve kara yolu taşıtlarının gelişmesi ile daha da hızlanmıştı. Mektubun yazılması, posta idaresine teslimi, gönderilen adrese kadarki yolculuğu ve dağıtım süreci aynı zamanda ücreti bu iletişim aracının sürekli olarak kullanımını zorlaştırıyordu. Telgraf ise kısa ve acil çözüm gerektiren haber iletişiminde kullanılıyor ve onun da ücreti bir hayli yüksekti. Telefon ise mektup ve telgrafa nazaran en gelişmiş iletişim aracıydı fakat telefonla iletişim süreklilik arz etmiyordu çünkü kullanım ücreti yüksekti, ayrıca mobil olmamasının da dezavantajları vardı.

Tüm bu iletişim araçları kısıtlı da olsa yine de insanlığın birbirinden haberdar olmasına ve sosyalleşmesine imkân vermişti. 1900’lü yılların ortalarındaki teknoloji devrimi her alanda yeniliklerin kapılarını açmaya başladığı gibi insanlığın iletişim ve sosyalleşmesine de olanaklar sağlamıştır.

1945’te bilgisayarın, 1969’da internetin hayatımıza girmesiyle başlayan ağ sistemi öncelikle kurum ve kuruluşlar arasındaki bağı sağlamış, bilgisayarlar arası veri alışverişini mümkün hale getirmiştir. İnternetin gelişim süreci ile birlikte ağ üzerinden iletişim elektronik posta ile başlamış, 1972 yılında ilk elektronik posta gönderilmişti. İnsanlık elektronik posta ile günümüzdeki sosyal medyanın ilk temellerini atmış ve bu alandaki çalışmalara hız vermişti. Web yazılım teknolojisinin ortaya çıkmasının ardından elektronik posta ile sağlanan sosyal iletişim yerini yavaş yavaş sosyal medya platformlarına bırakmaya başlamıştı. Doksanlı yılların ortalarına gelindiğinde internet dünyada yaygın olarak kullanılmaya başlanmış ve web yazılım teknolojisinde web 1.0 dönemine girilmişti. Bu yazılım teknolojisi ile birlikte sosyal medya siteleri belirgin olarak ortaya çıkmaya başlamış, birçok girişimcinin bu alanda yatırım yapmasına ve girişimcilerin rekabet etmesine neden olmuştu. 2004 yılına gelindiğinde web 1.0 teknolojisi yerini web 2.0 teknolojisine bırakmış ve web 2.0 ikinci nesil web sitesi teknolojisi ile deep web kullanımı bir hayli gelişmişti. Web teknolojisindeki bu hızlı ilerleme, sosyal medya web siteleri kullanıcılarının veri girişine ve daha fazla içerik üretmesine imkân vermişti. Web 2.0 teknolojisinin hayata geçtiği iki binli yılların başlarında sosyal medya platformlarında ciddi paradigma değişiklikleri yaşanmış ve bunun sonucunda sosyal medya siteleri insanların daha fazla sosyalleşmesine ve sürekli çevrimiçi olmasına zemin hazırlamış ayrıca kullanıcı sayısını artırmıştı. Sosyal medya platformları; arkadaşlık, iletişim, haber, siyaset, ticaret, finans, meslek, yaşam ve sağlık gibi birçok konu başlığı altında karşımıza çıkmaya başlamış ve küresel ağ üzerinden insanların sosyalleşmesine imkân sağlamıştı.

1995 yılından günümüze web tabanlı birçok sosyal medya platformu ortaya çıktı. Kimi platformalar ilk çıkışlarında çok yüksek kullanıcı sayılarına ulaşmasına rağmen bir süre sonra etkinliklerini kaybettiler ve bugün sadece isimleri bilinmektedir. Bunu yanı sıra şu an var olan ve sürekli kendilerini geliştiren birçok sosyal medya siteleri ise milyonlarca ve milyarlarca kullanıcıya ulaştılar. Esasında sosyal medyayı ilk olarak 1979 yılında bilgisayarlar arası kurulan ağ üzerinden ve kısmen günümüz eposta iletişim sistemine benzeyen Usenet ile tanıdık. İlk web tabanlı sosyal medyayı sitesi ile de 1996 yılında sixdegrees ile tanışmış olduk. Sosyal medya platformlarının 1979-2007 yılları arasındaki kronolojik serüvenini aşağıda listeledik. Bu tarihi sıralamanın içerisine çok etkin olmayan ve isimleri duyulmayan platformları koymadık.

• Usenet, 1979 yılında Tom Truscott ve Jim Ellis tarafından kuruldu.
• Theglobe, 1995 yılında Stephan Paternot ve Todd Krizelman tarafından kuruldu.
• Aol Instant Messenger, 1997 yılındaAOL mühendisi olan Barry Appelman tarafından kuruldu.
• Sixdegrees, 1997 yılında Andrew Weinreich tarafından kuruldu.
• Friendster, 2002 yılında Jonathan Abramstarafından kuruldu.
• Myspace, 2003 yılında Chris DeWolfe, Tom Anderson ve Jon Hart tarafından kuruldu.
• Bebo, 2003 yılında Michael ve Xochi Birch çifti tarafında kuruldu.
• LinkedIn, 2003 yılında Reid Hoffman, Konstantin Guericke, Jean-Luc Vaillant, Allen Blue ve Eric Ly tarafından kuruldu.
• Flickr, 2004 yılında Stewart Butterfield ve Caterina Sahte tarafından kuruldu.
• Facebook, 2004 yılında Mark Zuckerberg, Eduardo Saverin, Andrew McCollum, Dustin Moskovitz, ve Chris Hughes tarafından kuruldu.
• Youtube, 2005 yılında Jawed Karim, Steve Chen ve Chad Hurley tarafından kuruldu.
• Reddit, 2005 yılında Steve Huffman ve Alexis Ohanian tarafından kuruldu.
• Twitter, 2006 yılında Jack Dorsey, Evan Williams, Biz Stone ve Noah Glass tarafından kuruldu.
• Tumblr, 2007 yılında David Karp tarafından kuruldu.
• Pinterest, 2009 yılında Ben Silbermann, Evan Sharp ve Paul Sciarratarafından kuruldu.
• Instgram, 2010 yılında Kevin Systrom ve Mike Krieger tarafından kuruldu.

Sosyal medya ilk zamanlar gençlerin kendi aralarındaki iletişim ihtiyaçlarını gidermek için ortaya çıkmıştı ve kimse sosyal ağların bu denli büyüyeceğini pek tahmin etmemişti. Zaman ilerledikçe insanlık ve toplum üzerinde beklenmedik etki yaparak sosyal iletişimde küresel bir devrim haline geldi. Yaklaşık 20 yıllık bir sürede milyarlarca insana ulaştı ve bu sayı her geçen gün hızla artmaktadır. Günümüzde sosyal medya kullanıcılarının ortalama en az dokuz farklı sosyal medya hesabı bulunmaktadır. Bu dijital çağda sosyal medya isteğe bağlı bir seçim olmaktan çıkıp kişisel bir zorunluluk ile hayatımızın bir parçası oldu. Günümüz dijital paradigma değişimi; insanların alışkanlıklarını, davranışlarını, yaşam tarzını ve hatta kişinin düşüncesini dahi değiştirdi. Sosyal medyaya hepimiz o kadar alıştık ki onsuz yapamaz hale geldik desek yeridir. Bir an internettin kesilmesi veya teknik bir arızadan dolayı sosyal hesaplara ulaşılmaması durumunda insanlar ne yapacaklarını şaşırıyor ve kendilerini boşlukta hissetmeye başlıyorlar. Peki, sosyal medya neden bu kadar popüler oldu? Sosyal medya, iletişim, haber, marketing ve sosyalleşmenin dışında insanın kendisini birey olarak ifade etmesine imkân sağlaması sebebi ile çok büyük önem kazandı.
Sosyal medyanın genel olarak hangi konularda insana fayda sağladığını aşağıda iki ana kategori ve alt kategoriler ile listeledik.

1. Sosyal Medyanın Toplumsal Manevi Yönü
   • Kişinin kendisini ifade etmesi,
   • Düşüncelerini ve fikirlerini paylaşması,
   • Kendisi ile ilgili yeni haberleri ve etkinlikleri paylaşması,
   • Siyasi mesajlar vermesi,
   • Video ve resimlerini paylaşması,
   • Aile fertleri ve akrabalar ile iletişim kurması,
   • Okul arkadaşları, iş arkadaşları ve yakın arkadaşlar ile iletişim kurması,
   • Yeni arkadaşlıklar edinmesi,
   • Aile fertleri, dostları ve arkadaşları ile ilgili haber, video, resim ve paylaşımları takip etmesi.
   • İnsani yardım ve hayırlı hizmetler ile ilgili gruplar kurması veya gruplara katılması,
   • Dinini öğrenmek ve dini bilgilerini pekiştirmek için alim ve hocaları takip etmesi,
   • Çeşitli alanlarda kişisel gelişimi sağlayacak eğitici haber ve videoların izlenilmesi ve okuması,
   • Eğitim ve öğrenim amaçlı kullanılması
2. Sosyal Medyanın Maddi Yönü
   • Influencer, youtuber ve vlogger olarak para kazanılması,
   • Fenomen olarak para kazanılması,
   • Ürün alınması, ürün satılması,
   • İşletme, ürün ve markaların reklamlarının yapılması,
   • Ürün yorumları hakkında bilgi sahibi olunması,
   • Kişinin kendisini tanıtması ve reklamını yapması (PR)
   • Siyasi partilerin reklam, tanıtım ve duyurularını yapması,
   • Devlet kurum ve kuruluşlarının toplumu bilgilendirmesi ve tanıtım yapması,
   • Filim, müzik ve sanat eserlerinin tanıtımı ve reklamlarının yapılması,
   • Mesleki alanlarda kişisel gelişimi sağlayacak eğitici haber ve videoların izlenilmesi ve okuması,
   • Spesifik ve mesleki konularda gruplar kurulması ve bu gruplar ile ortak işlerin yapılması

Sosyal Medyanın Gücü

Sosyal medya sitelerinin alt yapılarında var olan yapay zekâ her geçen gün gelişmekte olup kullanıcıların birçok mahrem bilgilerine sahiptirler. Devletlerde olmayan bilgiler onlarda var. Kimin ne iş yaptığı, mesleği, okul bilgisi, memleketi, yaşadığı şehir, dini, siyasi görüşü, ailesi, arkadaşları, beğendiği sanatçılar, filimler, şarkılar, gittiği mekânlar, beğendiği markalar, tutuğu spor takımı, hoşlandığı yemekler, hastalıkları, sosyal yapısı, alışkanlıkları vs. birçok bilgiye sahip bunların dışında kişinin psikolojik durumu hakkında da bilgilere sahiptirler. Örnek olarak Facebook, elindeki veriler ile bir seçim anketini %99 oranında tespit edebilir. Facebook, 3 milyar sınırına dayanan kullanıcı sayısı ile tabiri caizse dünyanın nüfus bakımından en büyük devleti gibidir…

Sosyal medya, toplumsal hareketleri şekillendirmede hem çevrimiçi hem de çevrimdışı olarak yerel veya küresel düzeyde kolektif eylemlerin organize aracına dönüşmüş durumdadır. Son 10 yılda dünyanın birçok yerindeki devrimlerde ve protestolarda rolü çok büyük olan sosyal platformları özellikle Arap baharı, Tunus, Mısır, Libya’daki devrimleri ve Hong Kong’daki şemsiye devrimini ciddi manada etkiledi. Birçok devlet sosyal medyanın bu gücünden tedirgin ve çok şikâyetçidir fakat bunun önüne de geçmeleri o kadar kolay değildir.

Sosyal ağlar, siyasi kampanyalardaki etkilerini muazzam bir şekilde artırdılar. Siyasi partiler sosyal medyayı genel ve yerel seçimlerde seçmenleri etkilemek, onları yönlendirmek ve bilgilendirmek için kullanmaktadırlar. Ayrıca sadece seçim dönemlerinde değil seçimlerden sonrada partiler arası karşılıklı çekişmeler içinde bu platformları kullanmaktadırlar. Her siyasi parti sosyal platformlarda kendi taraftarları ve trolleri ile olumlu veya olumsuz algılar oluşturup kamuoyunu etkilemeye çakışmaktadır.

Sosyal Medya Platformlarının Çeşitleri:

• Genel amaçlı sosyal platformlar
• Fotoğraf paylaşım platformları
• Video paylaşım platformları
• Tartışma platformları
• Yaşam tarzı platformları
• Ticaret ve pazarlama platformları
• Oyun platformları
• Seyahat platformları
• Bloglar

Sosyal Medyanın Günümüzdeki Hali ve İstatistikleri

Dünyada her iş kolunda olduğu gibi sosyal medya alanında da ciddi rekabet bulunmaktadır. Mobil kullanımın artması, internet ve web teknolojisinin gelişimi sosyal medya platformların kullanımı ve kullanıcı sayısı hızla arttı. Birbirlerini tanımayan farklı milletlerden ve farklı kültürlerde olan insanlar ağ üzerinde bu platformlarda bir araya gelerek birbirleri ile birçok farklı alanlarda iletişim kurdular. Sosyal medya platformlarının en önemlileri ve popüler olanları ABD ait olup ardından Çinli platformlar gelmektedir. Kullanıcısı yüksek olan sosyal medya firmalarının sıralaması ait olduğu ülkeler aşağıdadır.

Dünyada Sosyal Medya Kullanımı İstatistikleri

• 2021 yılı itibarı ile 7.83 milyar insanın yaşadığı dünyamızda 4.20 milyar insanın sosyal medya hesapları bulunmaktadır. Dünyamızın %53,7 kısmı sosyal medyayı kullanmaktadır. 2025 yılında kullanıcı sayının 5,5 milyar aşması beklenmektedir.
• Sosyal medyanın 2019-2020 yılları arasındaki yıllık artışı %9,2 oranındaydı fakat bu oran pandemi dolayısı 2020-2021 yılları arasında %13 civarına çıktı.
• Dünyada ortalama bir insanın farklı 9 sosyal medya hesabı bulunmaktadır.
• Coğrafik olarak dünyada sosyal medya kullanım oranlarının yüksek olduğu bölgeler; Kuzey ve Güney Avrupa %80, Kuzey Amerika %75, Güney Amerika %72, Güney Doğu Asya %69, Doğu Asya %66, Ortadoğu %60, Avusturalya %64, Türkiye %65. En düşük oranlar Afrika’da bulunmaktadır.
• Masaüstü ve dizüstü bilgisayarlarda sosyal medya kullanımı %85 oranındadır. Mobilde sosyal medya kullanım oranı ise %98 civarındadır.
• Dünyada sosyal medyada bir kişi günde ortalama olarak 2,5 saat geçirmektedir. Bir insan sosyal medyaya 13 yaşında üye olup ve 77 yaşına kadar yaşarsa hayatının 6 yılını sosyal medyada geçirmiş olur.
• Dünyada küçük ve orta ölçekli işletmelerin %80’inin sosyal medya hesapları var.
• 2021 yılı itibarı ile dünya çapında sosyal medya reklamcılığı 100 milyar dolara ulaşmış durumdadır.

Türkiye’deki Sosyal Medya Kullanım İstatistikleri

• Türkiye nüfusu 84 milyon, aktif sosyal medya kullanıcısı 60 milyon, nüfusa oranı %71,
• Sosyal medya yıllık büyüme oranı %11,
• Sosyal Medyada geçirilen süre ortalama olarak 3 saat civarında,
• Masa üstü ve dizüstü bilgisayarlarda sosyal medya kullanımı %79 oranındadır. Mobilde sosyal medya kullanım oranı ise % 98 civarındadır.

Sosyal Medya Kullanıcılarının Sosyal Medyayı Kullanma Sebepleri

• Haberler ve güncel olaylardan haberdar olmak için kullananlar %36.5,
• Komik veya eğlenceli içerik araştırırım %35,
• Boş zamanlarımı geçiririm %34.4,
• Arkadaşlarımın yaptıklarını merak eder, onları izlerim %33,
• Satın alacağım ürünleri araştırırım %27.9,
• Farklı gruplara katılmak isterim %27.5,
• Arkadaşlarımın çoğunun olduğu yerde olmak isterim %26.8,
• Düşüncelerimi paylaşmak isterim %25,
• Yeni arkadaşlıklar edinip yeni insanlarla tanışmak isterim %23.4,
• İş ağı ve meslek ağlarına katılmak isterim %21.3,
• Paylaşılan hiçbir şeyi kaçırmadığımdan emin olmak isterim %20.3,
• Spor etkinliklerini izler ve takip ederim %18.9,
• Ünlüleri ve ünlülerin haberlerini takip ederim %18.6,
• Günlük hayatımda ne yaptığımı ve kendime ait yeni haberlerimi paylaşırım %17,6,
• Hayırlı işleri tanıtmak veya desteklenmesini amaçlamak için paylaşım yaparım %12,5.

Sosyal Medyanın Olumsuz Yanları (Siber Zorbalık)

Her yeni icadın insanlığa getirmiş olduğu olumlu yanlarının dışında olumsuz yanları da vardır. Son yüzyılda ortaya çıkan icatların en önemlilerimden biri olan sosyal medyanın da olumlu birçok yanları olduğu gibi olumsuz yanları da vardır. Sosyal medyanın maddi ve manevi olumlu yönlerini temel başlıklara altında yukarıda ele almıştık burada ise olumsuz yanlarını ele alacağız.
Sosyal medyanın olumsuz yönü olan siber zorbalığı iki başlık altında inceleyelim:

1. Psikolojik Sorunlar
   • FOMO, sosyal medya arkadaşlarınızın yaptıkları paylaşım, haber ve güncellemeleri kaçırma korkusu,
   • Depresyon ve kaygı,
   • Sosyal izolasyon,
   • Aşağılanma,
   • Güvensizlik,
   • Cinsel taciz,
   • Uyku problemleri,
   • Düzensiz beslenme,
   • Ortopedik rahatsızlıklar.
   • Vakit kaybı,
   • Uyuşturucu ve alkol kullanımı,
   • Kendine zaman ayıramama,
   • Okulda veya işte dikkatin dağılması,
   • Sosyal medya oyunlarının zararları.
2. Dijital-Elektronik Sorunlar
   • Kullanıcı hesaplarının çalınması (hacklemek),
   • Kimlik ve kişisel bilgilerin hırsızlığı,
   • Gerçek kişiler adına açılan sahte (fake) hesaplar,
   • Sahte hesaplar üzerinden yapılan maddi aldatmacalar,
   • Sahte hesaplar ile çocukları, gençleri tuzağa düşürmek,
   • Trollük,
   • Gerçek olmayan bilgileri yayma,
   • Özel hayatın ihlali,
   • Oyunlar üzerinden aldatmaca.

Sosyal medya, bilinçsiz, bilgisiz ve sorumsuz kullanılırsa bunun psikolojik, duygusal, sosyal, finansal ve hatta hukuki sonuçları olabilir. Esasında günümüzde sosyal medyanın olumsuz etkilerini kullanıcıların çoğu bilmektedir fakat tüm bu bilgilere rağmen yine de kullanıcıların hataya düşme olasılığı vardır.
Çocuklar, yetişkinler ve gençler herhangi bir sosyal medya hesabı açmadan önce mutlaka aileleri tarafından sosyal ağların tehlikeleri hakkında bilgilendirilmelidir. Gerçi ebeveynlerin çoğunun siber zorbalık hakkında bilgisi yetersiz ve bu alanda hızla gelişen teknolojiyi takip edememektedirler. Bu konuda toplumu bilgilendirmek ve uyarmak için okullara mutlaka sosyal medya dersleri konulmalıdır.
Sosyal medya kullanıcısı olarak sosyal medyayı akıllıca kullanmalı, zamanı iyi yönetmeli ve mahremiyeti korumalıyız. Sosyal medyayı akıllıca kullanmazsak siber zorbalığın maddi ve manevi olumsuz etkileri ile karşı karşıya kalabiliriz. Sosyal ağaların ve iletişiminin hayatımızda bize yardımcı olacak birer sosyal platformlar olduğunu anlamamız ve mevzuyu bu bağlamda içselleştirmemiz lazım.

Sosyal Medyanın Geleceği

Sosyal medyanın geleceği; sosyal ağlar, mevcut hallerini korumakla birlikte internetin, web teknolojilerinin, yapay zekânın, sanal gerçekliğin ve artırılmış gerçekliğin gelişmesi ile çok farklı bir düzleme geçeceği öngörülmektedir. Web 3.0 ve web 4.0 teknolojilerine giden yolda sanal ve artırılmış gerçeklik ile sosyal medya platformlarındaki sosyalleşmenin şekli ciddi manada değişecek ve bu durum kullanıcıların platformlarda daha fazla vakit geçirmesine neden olacaktır.
Sosyal medya platformlarından ayrılan kullanıcıların birçoğu platformlardaki kafa karıştırıcı ve boş yere vakit alan yararsız bilgilerden şikâyetçi oldukları belirtmektedirler. Bu sorunun farkında olan sosyal medya uzmanları ve mühendisleri doğru bilginin doğru zamanda doğru kişilere sunulması ile ilgili yazılım çalışmalarını yapmaktadırlar. Sosyal medya firmaları; üyelerinin yaşam tarzları, alışkanlıkları ve satın alma davranışları hakkında uzun süredir kişisel verileri toplamaktadırlar. Gelecekte topladıkları bu verileri spesifik hale getirerek kullanıcılarına daha nitelikli hizmetler vermeyi planlamaktadırlar.

Günümüzde sosyal pazarlama reklamları, sosyal medya platformlarının önemli bir parçası haline gelmiş durumdadır. Firmalar gelecekte sosyal pazarlama reklamcılığını genel olmaktan çıkarıp kullanıcı odaklı hale dönüştürmeyi planlamaktadırlar. Ayrıca kullanıcılar sosyal medyada çıkan reklamları ücret karşılığında kapatabilecekler. Bu reklam durdurma uygulaması günümüzde Youtube tarafından kullanılmaktadır. Yine de alternatif olarak kullanıcılar istedikleri zaman sosyal medya reklamlarını açma veya kapatma seçeneğine sahip olabilecekler.
Gelecekte insanlık; sosyal, siyasi ve ticari amaçlarla sosyal medyadaki sanal âleme giderek daha fazla bağımlı hale gelecek ve küresel problemler karşısında dil, ırk, kültür ve coğrafi farkı gözetmeksizin insani olarak ortak hareket edip ortak paydalarda buluşabilecekler.

Örnek olarak:
Dünyayı yöneten fakat adil olmayan büyük güçlere karşı başkaldırı hareketleri, eko sisteme zarar veren ve çevreyi kirleten devletlere ve kuruluşlara karşı çevreci hareketler, ekonomik gücü ellerinde tutan kapitalist aktörlere karşı finansal hareketler, gelecekte klasik devlet anlayışını her şekilde zorlayabilecekler.
Vicdani hareketler; doğa olayları sonucunda ortaya çıkan mağduriyetler ve yoksul insanlara yardım organizasyonları.

Sosyal medya iyi ve kötü yanları ile artık hayatımızın bir parçası ve bizler artık onsuz yapamıyoruz. Sosyal medya çok geniş kapsamlı bir konu ve bir makale ile anlatmaya sığmaz. Bu konuda birkaç dizi yazılarım olacak inşallah. Sosyal medyanın serüveni hakkında yazmış olduğum bu yazıyı özellikle genç kardeşlerime tavsiye ediyorum.

Hürmetlerimle…