2000’li yıllarda hayatımıza aktif olarak giren sosyal medya, insanlık için sosyal bir devrim oldu. Sosyal iletişimi daha kolay ve ileri bir boyuta taşımak için internette ortaya çıkan sosyal medya; sosyalleşmenin dışında birçok yeniliklerin doğmasına ve vücut bulmasına neden oldu. Dünya nüfusunun yarısından fazlasının kullandığı sosyal medyanın kullanıcı sayısı her geçen gün artmakta ve aynı zamanda bağımlılık yapmaktadır.
Bu yazımızda insan hayatının birçok alanına müdahil olan sosyal medyanın toplum üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerini hep birlikte inceleyeceğiz. Konumuz ile alakalı olarak sosyal medyanın çıkışı, tarihi süreci ve geleceği ile ilgili önceki yazımızı okumanızı tavsiye ederiz. . Sosyal medya neden, niçin, nasıl var oldu ve geleceği?
Sosyal Medyanın Etkileri
Sosyal Arkadaşlık Etkisi
Sosyal medyanın ilk evrelerinde kullanıcılar yalnız yakın çevrelerindeki arkadaşları ve akrabaları ile iletişim kurabiliyorlardı fakat internetin yaygınlaşması, web teknolojilerinin gelişmesi ve birçok platformun ortaya çıkması ile sosyal medya arkadaşlığının çeşitliliği arttı. Bu çeşitlilik kullanıcıların dünyanın birçok ülkesindeki farklı kültür ve milletlerden olan kişilerin birbirlerini arkadaş edinmesine olanak sağladı. Bunun yanı sıra mesleki arkadaşlıklar, iş arkadaşlıkları, eğitim alanındaki arkadaşlıklar, aynı ideolojide olan kişilerin arkadaşlıkları gibi birçok yeni sanal arkadaşlık modellerini de ortaya çıkardı.
Bu sosyal etkileşim, insanlığın yeniden birbirini tanıması ve güçlü bağlar kurması için iyi bir fırsat ve umut oldu. Peki, bu gerçekten böyle miydi, sanal âlemdeki arkadaşlıklar gerçek hayattaki arkadaşlıklar kadar samimi ve güvenilir miydi? Bu sorunun cevabı kişilerin yaşam şekillerine bağlı olmakla beraber sosyal medyada kurulacak arkadaşlıkların amacı ile de ilintilidir. Sosyal medyada faydalı arkadaşlıklar kurulduğu gibi faydasız hatta kullanıcıları olumsuz olarak etkileyecek, onları hata yapmaya sürükleyebilecek arkadaşlıklar da kurulabilmektedir. Sosyal medya arkadaşlığı, kişilerin normal hayatta ulaşamayacağı arkadaş sayısının çok ötesine geçerek kullanıcıların çok geniş bir çevreye sahip olmasını aynı zamanda kişinin yakın veya uzak çevresindeki tüm arkadaşları ile sürekli çevrim içi iletişim kurmasına ayrıca kullanıcıların sevinçlerini ve hüzünlerini anlık olarak çevresi ile birlikte yaşamasına imkân sağladı.
Sosyal Medyanın İnsan Psikolojisine Etkisi
İnsanlar sosyal medyada benlik saygınlığını, kişisel tanıtımını ve şöhretini artırmak için sosyal çevrelerinde bulunan şahısları etkilemek ve onlardan olumlu geri bildirim almak umuduyla oluşturdukları içerikleri paylaşırlar. Bu paylaşımların ardından gelen beğeniler ve yorumlar kullanıcılar için birer ödül niteliğindedir ve çoğu paylaşımlar genellikle kişilerin hep iyi, güzel, mutlu ve başarılı anlarını sergilemekte, buna karşın kişinin olumsuz hiçbir yanı sosyal medyada pek görünmemektedir. Kullanıcıların bu davranışları hesaplarındaki arkadaş, dost ve akrabalarına kendileri ile ilgili yeni haberleri duyurmalarına imkân vermektedir. Yapılan paylaşımların sonucunda gelen geri bildirimler, kişilerin kendilerini özgüvenli ve mutlu hissetmelerini sağlamaktadır. Bu özgüven, mutluluk ve beğenilme duygularının hazzı bir zaman sonra kişiler için megaloman balonuna dönüşmekte artık kullanıcı kendisini kontrol etmekte zorluk çekmektedir.
Kullanıcılar paylaşım yapma konusunda çevresindeki arkadaşları ile âdeta canhıraş bir yarış içerisindeler. ‘Birbirlerini takip edenler arkadaşlarım sürekli güzel paylaşımlar yapıyor, ben neden yapamıyorum?’ düşüncesi ile kıskançlık duyguları kabarmaya başlar. Bu kıskançlık duyguları öylesine bir hâl alır ki sosyal kullanıcı daha iyi paylaşımlar yapma çabası ile hayatına yenilikler katmaya çalışır. Eğer hayatında yeni bir gelişme yoksa eski paylaşımlarını tekrarlayarak kendisini tatmin eder. Ünlü ve popüler şahsiyetler ile resim çekilme sosyal medyada sıkça rastlanan ve çok önemsenen bir davranıştır. Bunun yanı sıra seyahat ettiği veya gittiği yeni yerlerin ve mekânların resimlerini paylaşmak da sosyal medya kullanıcısı için çok önemli bir eylemdir. Sosyal medya ile hayatımıza giren özçekim (selfi) çılgınlığı kontrol edilemez bir duruma gelmiştir. Özçekim yapanların farklılık olsun diye garip şekillerde çekmiş oldukları şaşırtıcı ve nahoş resimleri, ‘bu kadar da olur mu?’ dedirtir bir hâl almaya başladı. Özçekim esnasında yaşanan kazalarda bazen çok ciddi yaralanmalar hatta ölümler dahi olmaktadır.
Sosyal medyadaki beğenilme ve önemsenme duyguları kullanıcılar için öylesine büyük bir mutluluktur ki bazı şahıslar paylaşımları yeterince beğeni ve yorum almayınca kedilerini kötü hissederler, hatta sırf bundan dolayı depresyona girenler bile var. Kullanıcılar kendi paylaşımları için başkalarının beğeni ve yorum yapıp yamadıklarını sürekli olarak takip ederler, hatta bazıları kendi paylaşımını beğenmeyen arkadaşlarını arar ve ‘neden benim paylaşımıma yorum veya beğeni yapmadın?’ diye hesap dahi sorarlar. Ayrıca yapılan paylaşımın beğenenleri ile beğenmeyenleri arasında mukayese ederek, ‘paylaşımımı bu arkadaşım beğendi acaba şu arkadaşım niçin beğenmedi?’ diye mukayese ederek farklı duygulara kapılırlar.
Kullanıcılar çevrelerindekilerin sosyal faaliyetlerini takip ederlerken arkadaşının yapmış olduğu paylaşımın aldığı beğeni ve yorumların sayısı yüksek ise kıskanmaya başlarlar.
Sosyal medyanın bu tarifsiz paylaşım ve beğenilme hazzı, kullanıcıların devamlı içerik üretmesini ve platformları daima kullanmasını sağlamaktadır.
Sosyal medya kullanıcıları çevresindeki arkadaşlarının yaşamlarındaki yeni gelişmeleri ile ilgili paylaşımlarını takip etmek ve onları kaçırmamak [fomo (kaçırma korkusu)] için sürekli olarak sosyal medyada çevrimiçi olmaktadırlar. Bu fomo duygusu birçok kullanıcıyı sosyal medya bağımlısı yapmakta, kaygı ve depresyona girmesine neden olmaktadır.
Uzmanlar; aşırı sosyal medya kullanımını depresyon, hafıza kaybı ve zayıf akademik performans ile ilişkili azalmış, kesintiye uğramış ve gecikmiş uykuya bağladı. Sosyal medya kullanımı, kullanıcıların fiziksel sağlığını doğrudan daha da etkileyebilir. Araştırmacılar; zihin ve bağırsak arasındaki bağlantının, anksiyete ve depresyonu mide bulantısına, baş ağrısına, kas gerginliğine ve titremeye dönüştürebileceğini söylüyor.
Psikolojik Sorunlar
- FOMO, sosyal medya arkadaşlarınızın yaptıkları paylaşım, haber ve güncellemeleri kaçırma korkusu,
- Megaloman (Kendisini büyük görme)
- Narsist (kendisini aşırı beğenme)
- Depresyon ve kaygı,
- Sosyal izolasyon,
- Aşağılanma,
- Güvensizlik,
- Cinsel taciz,
- Uyku problemleri,
- Düzensiz beslenme,
- Vakit kaybı,
- Uyuşturucu ve alkol kullanımı,
- Kendine zaman ayıramama,
- Okulda veya işte dikkatin dağılması,
- Sosyal medya oyunlarının zararları
Sosyal Yazar, Düşünür Etkisi
Kullanıcılar işleri, yaşam biçimleri, inançları ve farklı alanlardaki düşünceleri ile ilgili bilgileri paylaşarak sosyal çevrelerini ve toplumu bilgilendirmektedirler. Bu paylaşımlar aforizmalar, makaleler ve videolar olarak karşımıza çıkmaktadır. Sosyal medyada bu işleri yapanlar blogger, vlogger ve youtuber olarak adlandırılır. Bu mecralarda iki tip sosyal yazar ve düşünür vardır. Bunların birinci tipi olan blogger, vlogger ve youtuber olanlarının mesleği, akademik çalışması anlattığı konu üzerine olan kullanıcılardır. İkinci tip olan blogger, vlogger ve youtuber olanlar ise konuyu internetten araştırarak veya kitaplardan okuyarak derledikleri bilgiler sunan kullanıcılardır. Birinci tip BVY (blogger, vlogger ve youtuber) akademisyen veya konun uzmanlarındansa ikinci tip araştırmacı BVY’ler sosyal medyada daha başarılı ve takipçi sayıları ise diğerlerine nazaran bir hayli yüksektir. İkinci tip BVY’ların çok güzel çalışmaları ve anlatımları ile insanlık, toplum ve bizler bilgilenmiş oluyoruz. Bu yaptıkları çalışmaların izleme sayılarının yüksekliği oranında para kazanmaktadırlar ve bu iş onların mesleğidir. Her iki tip BVY’lerin iyi niyetli olanlarının yanı sıra kötü niyetli olanları da vardır. İnsanlığı, toplumu, özellikle genç nesilleri manipülatif yorumlar ile nasıl yanlış yönlendirdiklerine hep birlikte şahit olmaktayız. Sosyal medyadaki misyoner akımlar kendi dünya görüşlerini topluma empoze etmek, onları yanıltmak ve kafa karışıklığına neden olmak için doğrudan ve subliminal mesajlar vermektedirler. Bu tür BVY’ler henüz hayata yeni başlamış, doğrunun ve yanlışın ne olduğunun farkına varmamış bocalama çağında olan gençler üzerinde büyük tahribatlar yapmaktadır. Bu türden tahribatı yapanlar, toplumun kutsallarını hedef almaktadırlar özellikle din, milliyet, vatan, devlet ve tarih üzerine yapmış oldukları zihin bulandırıcı çalışmalarına kendilerince bilimsel bir hava katarak yanıltıcı mesajlar vermektedirler.
Sosyal Medya Gazetecisi Etkisi
Konvansiyonel medyada faklı branşlarda görev yapan gazeteciler TV’lerde belirli bir periyod ile belirli kurallar dâhilinde ve sınırlı sayıda programlar yapabiliyorlardı. Özellikle TV kanallarının yayın politikasına ve RTÜK kurallarına uyma zorunlulukları vardı. Yabancı ülkelerde de RTÜK benzeri kuruluşlar farklı olmak ile birlikte bulunmaktadır. Tüm bu faktörler programı yapan gazeteciyi ve yapılan programın özgünlüğünü olumsuz etkilemekte ve istenilen verimli programlar yapılamamaktaydı. Yeni akım sosyal medya gazeteciliği ile gazeteciler her gün çekim yapma ve yayınlama imkânına kavuştular. Ayrıca, medya kuruluşlarının baskısından ve RTÜK gibi kurumların da denetiminden kurtulmuş oldular. Sosyal medya gazeteciliği, tanınmış gazetecilerin yanı sıra tanınmamış gazeteciler ve gazetecilik mesleğine yeni giren şahıslar için de hem deneyim hem de iyi bir fırsat oldu. Her geçen gün sayıları artmakta olan sosyal medya gazetecilerinin gelirleri, yapmış oldukları yayınların izlenme ve takipçi sayısı ile orantılıdır. Birçok branşta var olan sosyal medya gazetecileri bu mecralarda çok iyi gelir elde etmekte ve her geçen gün sayıları hızla artmaktadır.
Sosyal Medya Muhabirliği Etkisi
Sosyal medya muhabirliği, kullanıcılara, günlük hayatta şahit oldukları herhangi bir olay, kaza, afet veya toplumsal bir hareketin resimlerini veya videosunu çekerek ve bu çekimlere yorumlarını katarak online ya da offline habercilik yapma imkânı tanıdı. İnternet, gelişmiş mobil cihazlar ve sosyal medya platformlarının bir araya gelmesi ile insanların birçoğu gönüllü sosyal medya muhabiri oldular. Çoğu zaman ana akım medyadan önce haberlere vakıf olan sosyal medyanın gönüllü muhabirleri, dünyanın her yerinde toplumu bilgilendirmektedirler.
Sosyal E-ticaret ve Pazarlama Etkisi
Günümüzde tüm iş kollarındaki firmaların ve markaların birçok sosyal medya hesapları ve sayfaları bulunmaktadır. Bu sosyal platformlar üzerinden ürünler ve hizmetler hakkında bilgi paylaşımı, reklam ve tanıtım yapılması ayrıca satışlarının yapılması ticaretin alışılagelmiş sistemini derinden etkilemiştir. Sosyal pazarlama; insanlara şirketler, ürünler ve hizmetler hakkında daha fazla bilgi edinme fırsatı sağlamıştır. Ayrıca, firmalar da ürünleri ve hizmetleri hakkında reklam yapma, daha fazla kişi ve kişilere haberlerini ulaştırma imkânına sahip oldular.
E-ticaret sektörü sosyal medya ile doğrudan bağımlı ve etkileşim hâlindedir. Infulecer’lar ve yotuber’lar sosyal medyada yaptıkları çalışmalar ile ürün, hizmet ve firma tanıtımlarında klasik reklam ve tanıtım paradigmasını değişimine uğrattılar. Konvansiyonel medyanın reklam ve tanıtım araçları olan TV, radyo, gazete ve dergiler sosyal reklam, tanıtım ve pazarlama karşısında en az %50 oranında etkilerini kaybetmiş oldular. Çok yüksek bedeller ile reklamlar yapan konvansiyonel medya eski fiyatlara iş alamadıkları gibi geçmişteki ihtişamlarını da kaybettiler. Gelecekte, yüksek maliyetler ile yayın yapan televizyonların, yazılı ve görsel medyanın ayakta kalması pek mümkün görünmemektedir. Bu tarz kuruluşlar daha az maliyet ile yayın yapmanın yolunu bulmaya çalışacaklardır.
Sosyal medyanın yatırım ve finans üzerindeki etkisi
Eskiden döviz, borsa ve emtialar hakkında yatırım bilgi danışmanlığı genellikle ücret karşılığı yapılmaktaydı. Günümüzde de hâlen devam etmekte olan bu iş kolu şimdilerde çoğunlukla sosyal medya üzerinden ücretsiz olarak devam etmektedir ve bu alanda ciddi rekabet vardır. Birçok ekonomist ve finans uzmanı YouTube ve Instagram üzerinden yatırım tavsiyesi ve tüyoları vermemektedirler. Ekonomistler ve finans uzmanları takipçi sayısı, izlenme sayısı ve sponsorluklar üzerinden gelir elde etmektedirler. Bu yatırım tavsiyelerini verenlerin ehil olanları olduğu gibi ehil olmayanları da vardır. Bu konuda bilinen ve tanınan finans ve ekonomi uzmanlarını takip etmekte fayda vardır. Bunun yanı sıra sosyal medya platformları kendi kripto ve dijital paralarını da çıkararak para transferi ve alışveriş imkânı sağlamaktadırlar.
Sosyal Birliktelik ve Evlilik Etkisi
Her yerde olduğu gibi bu alanda da kadın erkek ilişkileri ve diğer gayri ahlaki cinsel yönelimler de kendisine bu mecralarda yol buldu. Bu platformlardan tanışıp arkadaş olup evlenenlerin sayısı azımsanmayacak derecede artmıştır. Hemen hemen herkes çevresinde sosyal medya üzerinden tanışıp da evlenen bir veya birkaç kişiye rastlamıştır. Bu evliliklerin iyi yürüyüp gidenleri olduğu gibi aldatılanlar da çok olmuştur. Özellikle genç kızlar ve genç erkekleler bu alanda kötü niyetli birçok kişi ve organizasyonlar tarafından mağdur edilmiştir. Bu konular ile ilgili olarak haber sitlerinde ve internet haberlerinde araştırma yaptığınızda sayısız vakalar ve içler acısı durumlar ile karşılaşırsınız. Çoğu zaman sahte (fake) profiller ile birilerini aldatan şahısların yoğun olduğu bu platformlarda birçok genç veya yalnız yaşayan insanlar mağdur olmaktadır. Bu arkadaşlıklar ülkeler ve farklı ırklar arasında olmakta, kültürel sınırlar kalkmış durumdadır. Siber zorbalığın ağına düşmüş birçok insanın, özellikle kendilerini korumakta yetersiz olan geçlerin mağduriyetleri had safhaya çıkmış durumdadır. Ahlaki ve manevi çöküntünün ileri boyutta olduğu ülkelerde bu tür sorunlar çok fazla canlar yakmaktadır. Ayrıca, evli insanların gayri ahlaki yasak ilişkiler ile birbirlerini aldatmalarına neden olan sosyal arkadaşlık birçok yuvanın ve ailenin dağılmasına neden olmaktadır. Bu konuda ilginç olan iki hikâyeyi burada anlatmadan geçmek istemiyoruz. Bir tanesi çok ilginç: Eşlerden her birinin birbirinden gizli olarak fake (sahte) hesapları varmış. Sosyal medyada her ikisi de sahte hesaplar üzerinden tanışmışlar. Belli bir süre birbirleri ile yaptıkları arkadaşlığın sonunda her ikisi de birbirinin eşleri olduklarını fark ettiklerinde ikisi için de büyük bir dram olmuş ve evlilikleri çocukları olmalarına rağmen bitmiş. Diğer bir örnek aynı kuruluşta çalışan iki bayan arkadaşın biri evli diğeri ise bekârmış. Bekâr olan bayan ile evli olan bayanın kocası sosyal medyada birbirleri ile arkadaş olmuşlar fakat her ikisi de durumun farkına varamamışlar. Sonuçta ilişki ortaya çıkınca yine bir yuva dağılmış, aynı zamanda işleri de ellerinden gitmiş. Bunun gibi üzücü birçok vaka var.
Sosyal arkadaşlıkta sınırların iyi çizilmesi gerekmektedir. Sosyal medya kullanıcısının sosyal arkadaşlığa neden ihtiyaç duyduğunu ve bu arkadaşlığın amacını kendisine sormalıdır. Özellikle gençlerin herkes ile sosyal arkadaşlık kurmamalarını, kendi çevresinde tanıdıkları bildikleri kişiler ile arkadaşlık kurmalarını tavsiye etmekteyiz.
Sosyal Medyanın Siyaset üzerindeki etkisi;
Siyasi partiler için sosyal medyada tanıtım, reklam ve tabii ki bu alanda siyaset yapmanın sınırı yerilmek ve övülmek arası korkunç bir mücadele ile yürümektedir. Partilerin karşılıklı yandaşlar ve troller üzerinden sert çatışmalarına şahit olunmaktadır.
Dünyanın dört bir yanındaki ülkelerde yapılan siyasi seçimlere bakarsak, sosyal medya önemli bir rol oynamaktadır. İnsanlar hızla siyasi partilerin lehine veya aleyhine gruplar oluşturur ve haber paylaşarak olumlu ve olumsuz eylemlerini ön plana çıkarırlar.
İnsanlar sosyal medya aracılığı ile ülkelerinin siyasetine olumlu veya olumsuz yönden müdahil olarak kendilerini yöneten siyasetçilerin karar alam süreçlerini etkilediler. Ayrıca, bu platformlar eylem ve gösteri yapanlar için büyük bir fırsat oldu. Sosyal medya üzerinden örgütlenen eylemciler, protestolarını ve şikâyetlerini bu platformlar üzerinden çok büyük kitlelere ulaştırabilme imkânına sahip oldular. Bunun yansıra protestocular bu mecralardan sağladıkları kolay iletişim ile halk hareketlerini de sevk ve idare edebildiler.
Sosyal Medya’nın yalan ve iftira haber etkisi
Sosyal medyada yapılan sahte, yalan ve iftira haberlerden devlet yöneticileri, iktidar partisi, muhalefet partileri, siyasetçiler, önemli şahsiyetler, kurumlar, kuruluşlar, işletmeler, firmalar, markalar ve vatandaşlar da dâhil olmak üzere toplumun tüm kesimlerini çok ciddi manada olumsuz etkilenmektedir. Bu tür haberler gerçek kişiler tarafından yapıldığı gibi trol ve bot hesaplar üzerinden de yapılmaktadır.
Asılsız haber ve yorumlar ile algı oluşturarak kriz ve kaos ortamı oluşturan kötü niyetli siber zorbalar, maalesef çok acımasız ve insani hiçbir değere sahip değillerdir. Bu tarz kullanıcılar yanıltıcı algı içerikler ile birçok günahsız, suçsuz insana çok ağır bedeler ödeterek onların toplum nazarında etkisizleşmesine neden olmuştur. Hatta bu haberlerin vermiş olduğu yıkıcı algıya maruz kalan birçok kişi depresyona girerek intihar dahi etmişlerdir. Birilerine atıkları iftiraların hedefe ulaşması için elinden gelen her şeyi yapan ve bu işten fetiş bir zevk alan kullanıcıların insan oldukları bile şüphelidir. Yapılan algı haberlerinin aslını-astarını araştırmadan bir algının parçası olan ve paylaşımın çoğalmasına sebep olan diğer kullanıcıların da onların değirmenine su taşıdıkları görülmektedir. Bir fikri, bir siyasi görüşü, bir ideolojiyi, bir yaşam biçimini veya bir inancı savunmak için yapılan bu tarz fütursuz eylemler sosyal medya mecrasının en acı yüzüdür. Sosyal medyada insanların birbirlerine attıkları iftiralar, küfürler, tahammülsüzlükler, ahlak ve edep dışı davranışlar insanı insanlığından utandırır oldu.
Sosyal medya mı, sosyal insan mı?
Teknoloji devriminin bir ürünü olan sosyal medya, insanın sosyal yönünü hiç kuşkusuz birçok farklı yönden güçlendirmiştir. Günümüzde 13-90 yaş arasında birçok insan sosyal medya kullanmakta ve kendilerini bu mecralarda rahatlıkla ifade edebilmektedir. Sosyal medya platformları nihayetinde internette var olan sanal ortamlardır. Bu mecralarda insan varsa kıymetli ve değerlidir, insan yoksa sosyal medya da yoktur. Tabii ki insani erdemleri kazanmış pozitif, iyi insandan söz ediyoruz. İnsani değerlerden yoksun kötü niyetli ve ahlaki yönden düşkün insanlar her yerde sorun olduğu gibi bu platformlarda da sorundurlar. Bir web sitesinin insana zarar vermesi mümkün değildir. Zarar ancak onu kullanan kullanıcılardan gelir. Sosyal ağ sitelerinin alt yapısının şahit olduğu o kadar insani problemler var ki eğer bu dijital platformların bir dili olsaydı ve insanı anlatsaydı acaba nasıl anlatırdı? Anlatılanlar karşısında biz insanlar acaba ne kadar utanırdık? Esasında sosyal medya web sitelerinin alt yapısında olan yapay zekâ bu tarz ölçümleri yapmaktadır.
Eğer sosyal medya insanı olumlu yönde sosyalleştirip, hayatın akışını kolaylaştırarak arkadaşlıkların ve dostlukların kurulmasına vesile oluyorsa burada kazanan ve sosyalleşen insandır.
Sosyal medya platformlarını iyi, olumlu ve faydalı kullanmak temennisi ile.
3 Comments
Sosyal medya hakkında harika bir yazı, yazara teşekkür ederim
Zamanimizin deccalimi,yecuc mecucumu’dur bilmiyorum.Ancak yediden yetmise tum dunya insanini etkisi ve tesiri altina almis,bircok maddi manevi tahribata elan sebep olan internet konusu uzerine yazdiklariniz herzamanki gibi cok kiymetli.
Allah razi olsun.
Güncel ve aynı zamanda problematik boyutları olan bu komplike konuyu meharetle işleyen yazara çok teşekkürler.