1838 yılında Sir Charles Wheatstone adlı İngiliz bilim adamının 3B görüntü oluşturan stereoskop cihazını icat etmesi ile sanal gerçekliğin (VR), artırılmış gerçekliğin (AR), karma gerçekliğin (MR) ve genişletilmiş gerçekliğin (XR) temelleri atılmış oldu. 1838 yılından 2022 yılına kadar geçen sürede sanal gerçeklik alanında çok önemli yenilikler ve icatlar ortaya çıktı. Günümüzde bizlere VR, AR, MR ve XR sanal gerçeklik deneyimlerini yaşatan sanal gözlükler önceleri filmler, simülatörler ve oyunlarda kullanılmaktaydı. Baş döndürücü bir hızla ilerleyen teknoloji, bilgisayarı, VR gözlüğünü, interneti, web yazılımını ve yapay zekâyı geliştirdi. Bu gelişimin temelinde olan dinamik dijital unsurların hepsinin bir araya gelip bir platformda buluşması bizleri “Metaverse” ile tanıştırdı.
Metaverse diye adlandırılan sanal ve etkileşimli evrenin kendine has özel bir teknolojisi yoktur. Metaverse, internetin üç boyutlu versiyonu Web3.0 (3D), genişletilmiş sanal gerçeklik (XR), blockchain ve yapay zekânın üzerine inşa edilmiştir. 2021 yılında Mark Zuckerberg tarafında duyurulan Metaverse ve altındaki birleşik teknoloji ilk defa onunla ile başlamış bir olgu değildir. Ondan çok önceleri birçok teknoloji firması tarafından üzerinde çalışılan bir alandı fakat Zuckerberg gibi ünlü bir kişinin buna Metaverse ismini koyması ve kavramsallaştırarak tüm dünyaya özel bir organizasyon ve show ile tanıtmasının çok büyük etkisi oldu.
Metaverse, mevcut internetin halefi olarak sanal ve fiziksel dünyayı bir araya getirecek. İnsanlık için yeni bir dönüm noktası olacak olan bu meta evrenin ve evrenlerin aynı zamanda ciddi paradigma değişimlerine de sebep olacağı endişe ile öngörülmektedir. Önümüzdeki yıllarda etkilerini fazlası ile hissedeceğimiz ve hâlen inşa edilmeye devam eden meta evreni yalnız Facebook değil dünyada teknolojiye yön veren birçok küresel büyük firma da inşa etmeye başladı. Bu firmalar, kendi iş kollarında farklı ürün ve hizmetler ile bu alana hatırı sayılır derecede yatırımlar yapıyor. Bu şirketler ağırlıklı olarak donanım, yazılım, internet teknolojileri, fintech kuruluşları, sosyal ve sanal platformalardır. Tabii ki farklı iş kollarında firmalar da vardır. Dünyada yedi ülkede faaliyet gösteren ve Metaverse’in oluşumuna katkı sağlayan firmaların listesi aşağıdadır.
Meta Inc, NVIDIA Corporatıon, Microsoft Corp, Roblox Corp, Unity Software Inc, Taiwan Semıconductor Mfg Co. Ltd, Apple Inc, Snap Inc, Autodesk Inc, Qualcomm Inc, Amazon Com Inc, Sony Group Corpora, Sea Ltd, Tencent Hldgs Ltd, Advanced Micro Devices Inc, Take-Two Interactive Software Com, Samsung Electronic, Electronic Arts Inc, Fastly Inc, Alphabet Inc, Intel Corp, Disney Walt Co, Adobe Systems Incorporated, Lumen Technologies Inc, Coinbase Global Inc, Krafton Inc, Akamai Technologies Inc, Skyworks Solutions Inc, Naver Corp, Hexagon Ab, Alibaba Group, Matterport Inc, Galaxy Digital Holdings Ltd, Limelight Networks Inc, Actıvısıon Blizzard Inc, Ptc Inc, Cloudflare Inc, Bentley Sys Inc, Nintendo Co Ltd, Nike Inc, Equinix Inc, Planet Labs Pbc, Paypal Hldgs Inc, Block Inc, Jd.Com Inc.
Metaverse Evrenini Kimler İnşa Ediyor?
Tek bir şirket tarafından oluşturulacak yalnız bir Metaverse olmayacak. Metaverse şu anda internette var olan birçok platformun bir araya gelmesiyle vücut bulacak. Her şirket kendi sanal evrenini, kendi iş modeline ve kaynaklarına göre tasarlayacaktır. Bütün bu sanal evrenlerin toplamı ise Metaverse’i oluşturacak. Şu an popüler olan Metaverse’ler inşa eden ve edecek firmalar ile ilgili platformlar arasında şunları sayabiliriz: Facebook (Meta), Nvidia,(Omiverse) Roblox, Epic Games, Decentraland, Sandbox, Axie Infinity, Ovr, Niantic, Ali Metaverse, Tencent, Tinder vs.
Bunların dışında özel platformlar, topluluklar, devletler, şehirler, kurumlar, kuruluşlar ve firmalar da kendi meta özel evrenlerini inşa ederek Metaverse’in büyümesine katkıda bulunacaklar. Meta evren veya evrenleri inşa etmek çok pahalı ve uzun zaman alacak bir iştir. Örneğin, bir ilçenin sanal evreninin inşası milyon dolarları geçer. Ayrıca bu iş için yüzlerce geliştirici (developer) ve en az 3-4 yıllık süreye ihtiyaç vardır.
Devletlerin bu alanda yaptığı çalışmaya örnek olarak Güney Kore’yi verebiliriz. Güney Kore devleti Seul’u dünyanın ilk sanal Metaverse şehri yapmaya karar verdi [1]. Firmaların yaptığı çalışmalara ise Nike’ın Nikeland projesini ve BMW’nin araba fabrikasının dijital ikizini inşa etmesini verebiliriz.
Metaverse Neyi ve Neleri Değiştirecek?
Peki, hayatımıza giren ve her geçen gün gelişen meta evren bizleri nasıl etkileyecek? Şüphesiz metaverse sosyal hayatı, kültürü, sağlığı, dini hayatı, turizmi, eğlenceyi, eğitimi, iş dünyasını, alışverişi, pazarlamayı, finansı, devlet kurumlarını, siyasi partileri ve insana dair birçok meseleyi içerisine alacak ve onları olumlu veya olumsuz yönde etkileyecektir.
Metaverse’te Alışveriş Nasıl Olacak?
Fiziksel dünyada alışverişin bir parçası olan her şey Metaverse sanal evrenin içerisinde de karşılık bulacak. Her firma kendisini günümüz web siteleri gibi bu alanda temsil edecek ve firmalar kendi VR alanlarını oluşturabilecekler. Meta evren, tüm iş kollarını etkileyerek market, gıda, giyim, seyahat, konut, eğlence ve turizm sektörlerinin tamamı için yeni fırsatlar ve satış teknikleri doğuracaktır. Örnek olarak, avatarınız ile herhangi bir firmanın gerçek marketinin sanal versiyonuna girip reyonlar arasında dolaşıp raflardan ürünleri seçerek sepetinize koyacaksınız. Sonra sepetinizi kasaya götürüp ödemenizi yapacak ve sanal marketten ayrılacaksınız. Ardından satın aldığınız ürünler evinize gelecek. Giyim konusunda her istediğiniz markanın sanal mağazasını eş zamanlı ziyaret edip avatarınıza birçok model elbise veya ayakkabı giydirerek üzerinizdeki duruşunu görebileceksiniz ve yine kasaya gidip satın almayı yapabileceksiniz. E-ticaret ise tam manasıyla Immersive Commerce’e (iCommerce)[2] dönüşecek. E-ticaret web siteleri meta alanda iki boyutlu ve üç boyutlu olarak müşterilerinin satın alacağı ürünlerle etkileşime girmesine imkân sağlayacak. 3D grafik ağırlıklı ve gerçeğe yakın sanallaştırılmış e-ticaret siteler trend olacak. Bazı e-ticaret firmaları kripto para birimleri ile alışverişe imkân sağlayacak.
Metaverse ve İş Dünyası
Pandemi dolayısı ile birçok iş adamı B2B (işletmeden işletmeye) görüşmelerini online olarak video konferans uygulamaları aracılığı ile yaptılar. Web 2.0 ile bu konuda tecrübe sahibi oldular. Ayrıca yine pandemiden dolayı fuarların birçoğu sanal olarak yapılmıştı. Tüm bunlar bir nevi Metaverse’in altyapısını oluşturmuş oldu
Metaverse’te bir iş adamı kendi avatarı aracılığıyla dünyanın uzak veya yakın bir yerinde bulunan herhangi bir iş adamı ile etkileşimli olarak bir araya gelebilecek ve onunla B2B görüşmeler yapabilecek. Bu durum şirketlerde bulunan üst düzey yöneticiler, müdürler, satın alma müdürleri ve satış personelleri için de geçerli. Ayrıca isteyen herkes, fiziksel dünyadaki coğrafi engelleri kaldırarak pasaportsuz, vizesiz dünyanın herhangi bir yerinde iş görüşmeleri yapabilecekler.
Fiziki fuarların yerini meta evrende kurulacak sanal fuarlar alacak. Firmalar meta alanda stantlarını kurabilecek ve dünyanın farklı yerlerinden gelen avatarları ile eş zamanlı ticari görüşmeler sağlayabilecekler. Metaverse’in dışında firmalar kendi web sitelerinde de etkileşimli (MR) ve (XR) mekânları kurabilir. İş adamları veya temsilcileri yurt dışına çıkmadan mal aldıkları veya mal sattıkları satıcı veya alıcılar ile toplantılarını yapabilecekler. Ürün ve makinelerin özelliklerini hologramlar ile diğer firmalara tanıtabilecekler. Kendi iş kollarındaki üretici veya satıcılar ile ülkesinin dışında birliklere veya organizasyonlara katılabilecekler. Kullanıcılar, 360° videolar ve 3D modelleme ile desteklenen yeni bir tür hikâye anlatımı deneyimi yaşayacaklar; bu da reklamların dönüşmesi gerektiği anlamına geliyor.
Metaverse’te Finans
Bu sistemin içerisinde alışverişin ilerleyebilmesi için bir çeşit “Metaverse ekonomisi”ne ihtiyaç duyulacak. Metaverse’te kripto paralar çok etkin ve işlevsel olacaktır. Her evrenin ve her şirketin kendine has para birimi olacaktır. Ayrıca tüm evrenlerde geçerli ortak bir kripto para birimi de düşünülmektedir. Bu para birimleri dijital cüzdanlar aracılığı ile değiş-tokuş (exchange) yapılabilecek. Örneğin, şu anda Sandbox kendi evreninde Sand token[3], Decentraland Mana token[4] kullanmakta. Faceebook’un da (Meta) daha önce ismini duyurduğu ve henüz kullanıma almadığı Libra (yeni adıyla Diem)[5] adlı kripto parayı kullanacağı düşünülüyor.
Meta evren kripto paraların güçlenmesine zemin hazırlayacak. Dijital cüzdanlar için kripto para alım, satımları ve exchange işlemlerini yapmak için tıpkı banka şubeleri gibi sanal şubeler açılacak. Kripto para borsaları kendi ofisleri ve avatar personelleri ile bu alanda yatırımcıları ile buluşabilecekler. Binance kripto para borsasının Metaverse’i en iyi şekilde hazırladığını ve bu alana yatırım yaptığını bilmekteyiz. Bunun yanı sıra blockchain bankaları ortaya çıktı ve o bankalar da yine meta alanda şubelerini açacaklar. Bu bankacılığa Maker DAO’yu[6] örnek verebiliriz. Konvansiyonel bankacılık sistemi de bu alana sanal banka şubeleri ve ATM’ler ile girecek. Örneğin, Güney Kore’nin en büyük finans kuruluşlarından biri olan KB Kookmin Bank, sanal alanda bir KB Metaverse bankasını açtı[7].
Metaverse ve Sanal Ekonomi
Sanal ve fiziksel karma dijital ekonomi yeni iş modellerini ortaya çıkacak ve birçok insana farklı fırsatlar doğuracaktır. İnsanlar meta evrenlerde sanal ürünler üretebilecek. Üretilen sanal ürünler sanal mağazalarda satılabilecek. Sanal ekonominin büyüklüğü akıllara durgunluk verecek şekilde artacak; milyar dolarları aşarak trilyonlarca dolarlara ulaşacak. Bloomberg Intelligence, Metaverse için pazar fırsatının 2024 yılına kadar 800 milyar dolara ulaşabileceğini; ayrıca 2030 yılına kadar bu rakamın 2,5 trilyona çıkacağını tahmin ediyor[8]. Bu rakamlara bakıldığında, büyük teknoloji şirketlerinin neden Metaverse’i internetin geleceği olarak gördüğü açıktır.
İnsanlar sanal evrende kendilerini temsil eden avatarları için elbiseler, ayakkabılar, evler, ofisler, ev eşyaları, arabalar satın alabilecekler. Birçok sanal mağazada insanlar avatarlar ile çalışacak. Meta evren ciddi bir istihdam da sağlanacak. Tabii ki bu mağazalardaki çalışanlar dünyanın farklı ülke ve milletlerinden olabilecek; yani pasaportsuz, vizesiz ve oturum izini olmadan bağımsız bir vaziyette çalışabilecekler. Bunun dışında ikinci el sanal eşya, araç-gereç sektörü ortaya çıkacak. Aynı zamanda meta evrenlerde sanal emlakçılık olacak. Reklam ve tanıtım her alanda, her konuda fiziksel dünyada olduğu gibi meta alanda da olacak. Hatta bunun çok büyük bir iş kolu olacağı öngörülüyor.
Metaverse, dünyanın farklı bölgelerinde birçok yetenekli insana eşit şekilde rekabet fırsatı vererek iş imkânları ve farklı seçenekler sunacak. Kişilerin dijital olarak ürettikleri dijital sanat eserlerinin alımı ve satımı NFT[9] ile koruma altına alınacak. NFT, geniş metaverse ekosisteminin en önemli anahtar kavramı olarak sanal dünyanın vazgeçilmezi olacak. Meta evrendeki tapu, noter, fikrî sanatsal haklar, sınai ve patent hakları NFT’lerdeki akıllı sözleşmeler ile güvence altına alınabilecek.
Metaverse’te Turizm
Tatilciler avatarları ile rezervasyon öncesi otel veya tatil köyünde sanalda etkileşimli olarak dolaşarak otel odaları ve aktiviteleri hakkında bilgi sahibi olabilecekler. Yine bu oteller ve tatil köyleri avatarlara otellerinin kullanım alanlarını kişisel veya toplu kullanım için satabilecekler. Kişilerin avatarları otelin çeşitli mekânlarını bireysel veya grup hâlinde kullanma imkânına sahip olabilecekler. Örnek olarak otelin konferans salonunda sanal toplantı yapmaları veya otelin sahilinde oturup arkadaşlarıyla sohbet etmeleri mümkün olacak. Ayrıca turizm şirketlerinin rehberleri ile online veya offline olarak 360o çekimler eşliğinde dünyanın birçok tarihî mekânları ziyaret edilebilecek.
Dünyada bunun örneklerini şimdiden görmeye başladık. Örneğin, Güney Kore hükümeti turizm ve kentsel gelişim için Metaverse’te Seul şehrinin birebir aynısını inşa etmeye karar verdi. Bu proje ile Seul şehri meta evrenin en büyük turizm kenti olmayı hedefliyor. Bu şehir sadece turizm hizmeti vermeyecek; aynı zamanda ekonomik, kültürel, eğitim ve vatandaşlık hizmetlerini de verebiliyor olacak.
Metaverse’te Eğlence
2019 yılının sonlarında başlayan ve dünyayı etkileyen pandemi dönemi ile insanların bir araya gelmeleri ve etkinliklere gitmeleri zorlaştı. Bunu aşmak için çeşitli organizasyonlar, konserler ve spor etkinlikleri YouTube, Instagram ve Twitch benzeri sosyal platformlarda yapıldı. Tabii ki bu platformlar etkinlikleri Web 2.0 ortamında sunmuş oldular. Oysaki Web 3.0 teknolojisi yani meta evren, bu tarz etkinliklerin kişilerin avatarlarıyla birlikte yani duyu organları ile konser veya etkinlik alanında olmasını sağlayacak.
Bir örnek ile devam edelim. Dünya sosyetesinin ünlü isimlerinden Paris Hilton, Metaverse’te yılbaşı partisi verdi[10]. Paris World’deki kutlamaya, dünyanın farklı ülkelerinden birçok insan eş zamanlı katıldı. İnsanların eş zamanlı olarak avatarıyla eğlenmesi konsepti Metaverse’in dünyaya duyrulmasından önce de vardı. İnsanlar Second Life, Decentraland, Roblox, Sandbox ve birçok oyun platformuna dünyanın farklı yerlerinden gelerek avatarları ile eş zamanlı oyunlar oynamaktaydılar ve bu konsept yine aynı şekilde devam etmektedir. Metaverse’in gelişmesiyle birlikte yakın gelecekte avatarları ile herhangi bir sinemaya veya tiyatroya yalnız veya arkadaşları ile birlikte gidebilecekler. Bunun yanı sıra lunaparklara da gidebilecekler. Örneğin, Disneyland tema parklarını bu evrenlerde inşa etme kararı aldı[11]. Meta evrende sanal etkinliklerin daha interaktif bir şekilde gerçekleşebilme potansiyeli oldukça yüksek.
Metaverse’te Eğitim Nasıl Olacak?
Küresel boyutta yaşanan pandemi dolayısı ile her düzeyden eğitime büyük oranda online olarak uzaktan çeşitli uygulama ve platformlar üzerinden devam edildi. Fakat ne kadar çaba ve gayret gösterildiyse de yine de istenilen başarı elde edilemedi. Çünkü öğretmen ve öğrenci arasındaki etkileşim yeterince sağlanamadı. Bu da eğitim kalitesinin düşmesine sebep oldu. Metaverse ile bu sorun çözüleceği gibi aynı zamanda öğretmen ve öğrencilerin ülke, şehir, coğrafya ve mesafe sorunlarını ortadan kalkacak. Tüm dersler interaktif olarak yapılabilecek. Örneğin, Ay hakkında bir ders işlerken öğretmenler Ay’ı hologram olarak sınıfa çağırıp yüzeyi ve iç katmanlarını detaylı olarak göstererek anlatabilecek. Ayrıca istenildiğinde 360o Ay yüzeyine giderek orada dersi anlatma imkânına da sahip olunacak.
Coğrafya ile ilgili bir derste dağ veya göl hakkında bilgi verilirken öğretmen, öğrencilerini derse konu olan dağa ve göle götürebilecek. Ya da fizik ile ilgili bir derste Cern’e gidilecek. Tarih dersinde öğrenciler tarihe yolculuk yaparak hem tarihî mekânları görecek hem de tarihî konu ile ilgili şahsiyetler ile tanışacaklar. Öğretmen ve öğrenci bizzat interaktif olarak VR, AR, MR ve XR deneyimleri ile dersin konusunun içerisine girebilecekler. Öğretmen dersi isterse sınıf dışında, dünyanın veya uzayın farklı bir yerinde öğrencileri ile birlikte yapabilecek. İstediği uzman kişiyi dünyanın neresinde olursa dersine davet edebilecek.
Dünyanın farklı ülkelerinde ve farklı okullarda okuma imkânı gelecek. Kamu ve özel eğitim sistemi büyük oranda değişecek. Meta evreni anlamayan ve bu alana yatırım yapamayan birçok kurum ve kuruluşun işi bir hayli zorlaşacak. Evinizden, şehrinizden ve ülkenizden ayrılmadan ve büyük masraflar yapmadan kolaylık ile Metaverse üzerinden eğitim alabileceksiniz. Okul binalarındaki tekdüze ve sıkıcı ortamlardan kurtulup farklı dizayn edilmiş temalar ve arka planlar ile sınıflar görsellikleri ile eğlenceli öğrenim madunda olacak. Metaverse eğitim dünyasını özetle çok derinden etkileyecek.
Metavers’te Sosyal Yaşam
İnsanlar uzak veya yakın mesafede olan dostları, akrabaları ve arkadaşları ile avatarları aracılığıyla eş zamanlı olarak sanal evlerde veya sanal mekânlarda buluşabilecek. Gerçek zamanlı olarak sohbetlerini yapabilecekler, film izleyebilecekler, kitap okuyabilecekler, satranç ve tavla gibi oyunları oynayabilecekler. Birlikte internette veya sosyal medyada dolaşabilecekler. Ayrıca özel günlerini kutlayabilecekler. Örneğin, düğün ve doğum günü gibi özel günlerin konsepti bir hayli değişecek. Ailelerinden uzakta olanlar istedikleri zaman aileleri ile istenilen vakitlerde buluşabilecekler. Ayrıca giyilebilir teknolojiler ile eşler uzaktan da olsa sevgi ve mutluluğu dokunarak ve hissederek yaşayabilecekler. Dünyanın farklı milletlerinden arkadaşlıklar, dostluklar ve evlilikler artacak.
Metaverse’in Devletler Üzerinde ki Etkisi
Metaverse ile birlikte ülkelerin sınırları, bürokrasileri, vize ve pasaport engelleri aşılmış olacak. Esasında meta evren insanoğluna özgürleşmenin kapılarını açıyor. İnsanlığın ilk zamanlarında dünyada herhangi bir devlet veya sınır yoktu ve Adem’in çocukları hep bir aradaydılar. Zaman ilerleyip insanlığın nüfusu artıkça dünyada farklı yerlerin keşfi ile insanlar yeryüzüne yayıldı. Birçok devlet kurup kendi milliyetlerini ve medeniyetlerini inşa ettiler. 19. yüzyıla kadar insanlar devletler arası seyahatler günümüzdeki gibi aşırı kuralcı ve katı değildi. Özellikle 19. ve 20. yüzyılda ülkelerin vize uygulaması sebebi ile insanların fiziki olarak etkileşimleri zorlaşmaya başladı. İşte Metaverse ile bu sorun çözülmüş olacak.
Herhangi bir ülkeye yapacağınız zaman ziyaretin çileleri artık son bulacak. Pasaportsuz, vizesiz, herhangi bir taşıta binmeden ve pahalı seyahat giderleri ödemeden eş zamanlı olarak istediğiniz zaman istediğiniz kişiler ile istediğiniz mekânlarda buluşma imkânına sahip olacaksınız, hem de ülkelerin güvenlik ve kolluk kuvvetleri ile karşılaşmadan. Yalnızca bu dahi başlı başına bir devrimdir. İnsanlar bulundukları ortamları terk etmeden istedikleri yerlerde hızlıca görüşme imkânına sahip olacaklar. Fakat devletler meta alanda kimlerin ne yaptığını ne işler yaptığını takip etmekte zorlanacak. Bu durum tüm devlet yönetimlerini şimdiden düşündürmektedir.
Blockchain teknolojisi ve son olarak da meta evren devletlerin kontrolünü ve yönetimini zorlayacak gibi duruyor. Ayrıca, NFT’ler ile yapılacak alım satımlarda ve kripto paralar ile yapılacak alış verişlerde vergi kayıpları da olacaktır. 1989 yılında internetin, 2000 – 2004 yılları arasında sosyal medyanın ve son olarak da 2008’de blockchain teknolojisinin ortaya çıkması ile devletlerin ve onları yöneten yöneticilerin işleri bir hayli güçleşti. İnternet ve ardından getirdiği yenilikler ülkeleri ekonomik, siyasal ve güvenlik açısından zora soktu. Bu durumun farkına varan ABD Silikon Vadisi ve Teksas Silikon Tepelerindeki firmalar, kök teknoloji üstünlüğünün farkına vararak yeni teknolojik ve sanal dünya düzenin gizli aktörü oldu ve olmaya devam edecektir. Geçmişte dünyayı nasıl yönettiyse yine bu değişim için gerekli gücün arkasındaki gölge güç ABD olacaktır.
Teknoloji firmalarının her zaman en büyük destekçisi olan ABD devleti yalnız Metaverse değil birçok alanda teknoloji firmalarına destek olmaktadır. Örnek olarak çok büyük masraflar ile 1958 yılında kurduğu ve bugüne kadar getirdiği NASA gibi bir kuruluşu dahi Elon Musk’ın SpaceX ve Jeff Bezos’un Blue Origin şirketlerinin gölgesinde kaldı. ABD, devlet yönetim şeklinde ciddi pardigma değişimine gidiyor ve devletin geleceğini teknoloji firmalarına bırakarak dünyada güç olmanın stratejisini değiştiriyor. Bu stratejinin farkına varan birkaç devlet de bunu yapmaya çalışıyor. Fakat ne derece başarılı olurlar, orasını tahmin etmek zor.
Peki, denilecek ki bu işin arkasında da ABD var ve biz Metaverse’e karşı olmakla haklıyız. Bunu şöyle yorumlamak lazım; bugüne kadar karşılaştığımız hangi kök teknoloji ABD dışında çıktı ve buna hangi dünya devleti karşı koyabildi? Biz teknolojinin arkasındaki gücü bilelim, uyanık olalım ve ondan faydalanmaya bakalım. Tıpkı Almanya, Japonya, Güney Kore, Tayvan, Finlandiya, İngiltere ve Çin gibi bu alanı lehimize çevirebiliriz. Eğer o alana girmezsek dünyadaki dijital dönüşümü ıskalamış ve sonunda da kuşatılmış oluruz.
Metaverse İle Sağlık Nasıl Olacak?
Meta alanda sağlık sanal olacaktır. Avatarınız ile tıpkı yüz yüze randevuda olduğu gibi doktorunuzun avatarı ile görüşebilecek ve muayene olabileceksiniz. Doktorunuz veya hastaneniz dünyanın neresinde olursa olsun fark etmeyecek. Metaverse’deki dijital avatarınız sizin veri tabanlı bir projeksiyonunuz olacak.
Muayene esnasında giyilebilir cihazlar ile eş zamanlı olarak hastanın fiziksel verilerine ulaşma imkânı olacaktır. Bu veriler metanın sisteminde saklanır ve kişinin diğer bilgileri ile birleştirilir. Böylece küresel sağlık veri sistemi oluşacak ve sağlık hizmetleri kişiselleşecek. Farklı bir doktorun bir gün bu verilere ihtiyaç duyması durumunda bilgiye erişimi kolay olacak.
Doktorlar hastalarını muayene ederlerken ellerindeki geliştirilmiş sanal XR cihazlarıyla ve muayenehanesindeki ileri teknoloji tıbbi cihazlar ile hastasının iç organların oluşturulmuş 3B görüntülerini görebilecekler.
Doktorunuz ile sıkıcı bir hastane odasında değil de tercih ettiğiniz herhangi bir yerde, örnek olarak manzaralı bir temaya sahip sanal mekânda da buluşabileceksiniz. Böylece kendinizi psikolojik olarak rahat hissedebileceksiniz. Ayrıca ameliyat olacaksanız dünyanın bir ucundaki doktorunuz sizin yatırıldığınız hastanedeki ameliyat odasına gelerek ameliyatınızı eş zamanlı yapabilecek.
Metaverse’te Din Yaşam
Meta evren platformunun bir parçası Youtube’ta ve Oculus Tv’deki 360o vidolarının içerisinde mevcut. Bu platformlarda İslam tarihi ve mekanları ile ilgili çok güzel vidolar var. Bu videoların içerisine girdiğinizde o anı ve mekânı sadece görsel olarak değil aynı zamanda duygusal olarak da yaşıyorsunuz. Herkesin bu deneyimleri yaşamasını tavsiye ederim. Ayrıca İslami dersler ve sohbetler ile ilgili de videolar da var. Allah bilincini ve dini anlatmak için Metaverse çok önemli fırsatlar sunuyor.
Örneğin bir topluluğu dinin herhangi bir kutsal mekânına götürüp o atmosferi onlara üç boyutlu ve duygusal olarak yaşatarak ders anlatabileceksiniz. Aynı zamanda o topluluğu dinî mekânların ve hikâyelerinin geçmişine de götürebileceksiniz. Dünyanın farklı yerlerindeki İslami etkinliklere, sohbetlere ve derslere avatarınız ile katılıp bizatihi o anı eş zamanlı yaşama imkânınız olacak. Birçok ülkedeki alim ve ilim erbabından o ülkelere gitmeden dersler alabileceksiniz. Hac ve umre eğitimleri üç boyutlu olarak bilfiil yapılabilecek.
Son birkaç yıldır içerisinde olduğumuz pandemi ve hastalıklar umre ve hacca gitmemizi engelledi. Birçok kişi umreye gitmeyi özledi. Kutsal mekânlara olan özlemi üç boyutlu ve duygusal olarak yaşama imkânınız olacak. Ayrıca Metaverse ile birlikte son günlerde sosyal medyada ve birçok yerde başlayan sanal ibadet tartışmasına hepimiz şahit olmaktayız. Bu tartışmalara girmeden sadece şunu söylemek isterim; bu konudaki gelişmelerin ve zamanın bizleri nereye götüreceğini şu anda tahmin etmemiz biraz zor. Fakat buna net olarak olur ya da olmaz diyenlerin temkinli olmalarını tavsiye ederim. Çünkü gelecek ne getirecek bilmiyoruz.
Metaverse ile Tayyi Mekân
İslam tasavvuf literatüründe var olan bu kavramın anlamı özetle “aynı anda farklı yerlerde olmaktır’’. Kimileri bunu ışınlama olarak adlandırsa da bu henüz mümkün değildir, fakat gelecekte kuantum teknolojilerinin bu kapıyı aralayabileceğini ve insanın fiziksel olarak ışınlanacağını öne süren ve bu konu üzerine kafa yoran birileri var.
Biz tekrar konumuza dönelim. Sizi sanal evrene bağlayan VR gözlükler ile Metaverse evreninde görüşmek istediğiniz kişiler ile avatarınız aracılığıyla yüz yüze ve istediğiniz mekânlarda görüşme imkânına sahip olacaksınız. Bu görüşmede avatarınız sizin ruh hâlinizi karşı tarafa yansıtabilecek. Konuşma esnasındayken normal hayattaki yüz mimikleriniz yüz, göz, kaş, ağız hareketleriniz aynı olacak. Metaverse ile istediğiniz her yerde olabileceğiniz gibi aynı zamanda farklı deneyimler de yaşayabilirsiniz. Örneğin bir pilot olma hayaliniz varsa o hayalinizi gerçekleştirebilirsiniz. Uzay istasyonuna gidebilirsiniz ya da bir dalgıç olarak deniz altında köpekbalıklarıyla birlikte yüzebilirsiniz. Tüm bunları meta evrende çok gerçekçi hissederken korkmanıza da gerek yok, o an güvenle evinizde veya ofisinizdesiniz.
Metaverse ile birlikte eş zamanlı olarak duyusal görüşme, konuşma, iletişim ve sanal seyahat yapabilme, insanlara herhangi bir ulaşım aracı kullanmaksızın dünyanın uzak veya yakın yerlerinde iş görüşmelerini, akraba, dost, arkadaş ziyaretlerini, sanal turizm seyahatlerini, sağlık hizmetlerini, eğitim hizmetlerini yapma imkânı sağlayacaktır. Bu durumun ulaşım sektörünü ciddi manada sekteye uğratacağı öngörülmektedir. Dünyada birçok hava, deniz, kara ve tren yolu şirketleri şimdiden endişeye kapılmış durumdalar.
Bu bağlamda Metaverse’in çevre için en büyük avantajı, insanın seyahat ihtiyacını önemli ölçüde ortadan kaldırması olacak. Daha az trafik, daha az kaza ve daha az kirlilik olacak; böylelikle küresel ısınma ve iklim değişikliği de azalacak.
Metaverse’te Arsa veya Arazi
Teknoloji firmaları Metaverse’e yaptıkları yatırımlar ile yeni paradigma değişimlerine sebep olacak. Günümüzde birçok teknoloji firması insanların anlamakta zorluk çekeceği herhangi bir projeyi, sistemi veya ürünü duyurmak ve tanıtımını yapmak için tersine mühendislik gibi tersine reklam ile yapmaya başladılar. Örneğin hayatımıza büyük yenilikler, kolaylıklar ve değişimler getiren blockchain sistemini bitcoin ile tanıttılar. Bitcoin denilen kripto para insanların dikkatini çekti. Çünkü işin ucunda maddi menfaat vardı ve bu paranın ortaya çıkarılmasını sağlayan madencilik faaliyetlerinden gelir elde ettiler. Ayrıca bu para tıpkı diğer dövizler veya emtialar gibi finansal yatırım aracına dönüştü. Tabii ki bu para için lehinde veya aleyhinde birçok yorumlar oldu. İşte tüm bunlar bu sistemin yani blok zincirin duyurulmasında ve tanıtımında etkili oldu.
Bugün birçok firma Metaverse’i dünyaya anlatmak ve insanların ilgisini çekmek; ayrıca bu alandan para kazanmak için çeşitli platformlar ile arsa satışını ön plana çıkardılar. Bu mevzuyu bu sebepten dolayı duymayan kalmadı. Sağır sultan dahi duydu, desek yeridir! Tersine reklam yine başarılı oldu. Peki, bu arsalar alınmalı mı? Hangi platformun bu arsalar için ne vaat ettiği önemli; bunlar varsa ve netse alınabilir. Yine de temkinli olunmalı ve belki deneme mahiyetinde alınabilir. Fakat arsadan ziyade herkes kendi işi, mesleği ve kariyerinin geleceği için bu alanda planlama yapmalıdır. Çünkü hayata dair hemen hemen her şey er ya da geç bu alana yönelecek.
Metaverse’in Olumsuz Yönleri
Bir insan gerçek hayattaki yaşamın olumlu ve olumsuz yönleri ile karşı karşıya kaldığı gibi Metaverse sanal hayatta da olumlu veya olumsuz durumlar ile karşı karşıya kalabilir. Gerçek hayatta da sanal hayatta da önemli olan insanın seçimidir. Tabii ki bu sanal âlemde göreceği zararlar gerçek hayattakinden daha tehlikeli olmayacaktır. Olumluyu ve olumsuzu seçmek her zaman ve her şartta kişinin sorumluluğundadır.
Sanal ve artırılmış gerçekliğin sürükleyici doğası, tam kapatıcı bir kulaklığı birkaç dakikadan fazla taktıktan sonra strese veya endişeye neden olabilir. İzlenen görüntülere bağlı olarak sanal gerçeklik, insanlara yalnızca fotoğraflara bakmaktan veya video izlemekten daha fazla duygu dalgaları getirebilir. Örneğin, Suriye’deki savaşın sanal gerçeklik görüntüleri izleyicide korku ve stres duygularını tetikleyebilir ve kötü hissetmesine neden olabilir.
Sanal Gözlükte ve Metaverse’te Dikkat Edilmesi Gerekenler
Henüz Metaverse olarak bilinen alan tam manası ile hayata geçmiş değil. Şu an bizler VR gözlüklerin işletim sistemlerinin dâhilinde olan uygulamaları ve var olan sosyal medya platformlarını kullanmaktayız. Fakat her ne olursa olsun o alan artık bir meta alandır. Meta evrende olumlu alanlar olduğu kadar olumsuz, gayri ahlaki alanlar da vardır. Örnek olarak Casino ve kumar uygulamaları, disko ve eğlenceye dair uygulamalar, pornografik uygulamalar, insan psikolojisini olumsuz yönde etkileyen oyunlar vs. Metaverse’de yer alabilir. Yani reel hayatta ve sosyal medyada ne varsa orada da var olacak. Burada seçim kişiye aittir. Zira, bu, kişinin kendisini kontrol etmesi ile alakalı bir durum.
Meta alanda dünyanın her yerinden insanlar ile sohbet etme, onlarla oyunlar oynama veya etkinlikler yapma imkânınız var. O alanda herhangi biri sizinle etkileşim hâlindeyken size hakaret etmesi veya sizi rahatsız etmesi durumunda kendisini bloklama imkânınız her zaman var, tıpkı var olan sosyal medya uygulamalarında olduğu gibi. Yeni bir uygulama veya alana girecekseniz uygulama hakkında önceden araştırma yapabilir veya uygulama hakkında yapılan yorumları okuyabilirsiniz. Normal hayatta kişisel kimlik ve mali bilgilerinizi nasıl koruyorsanız orada da aynen korumalısınız! Sizlere vaat edilen ödül ve para kazanma teknikleri ile ilgili tekliflerden uzak durmanız yararınıza olacak. Meta alanda NFT ve benzeri alım, satım veya kripto paralar ile ilgili herhangi bir işlemde bu işleri iyice bilmiyorsanız kesinlikle yapmayınız.
Sanal gözlük kullanırken gerçeklik, yalnızca fotoğraflara bakmaktan veya video izlemekten ibaret değil. Duygu dünyanız ile iç içe girmiş fiziksel ve sanal bir ortamdan söz ediyoruz. Örnek olarak bir savaşın, bir maceranın veya bir korku filminin 360o sanal gerçeklik görüntüleri, kullanıcının korku ve stres seviyesini yükseltebilir. Bu sebeple gözlüğü taktığınızda mutlaka psikolojinize sahip çıkmalısınız ve kendinizi kaptırmayınız. Sonuç itibarıyla gözlüğü çıkarmanızla beraber o alandan çıkmış olacaksınız.
Metaverse’e giriş için kullanılan VR gözlüklerde dikkat edilmesi gereken bazı konular var. VR gözlükleri genellikle 13 yaş ve üzeri yaş grupları için tasarlanmıştır. Buna dikkat edilmesi gerekiyor. Gözlüklerin çoğu ağır ve hacimli olduğu için küçük çocukların kullanımı hem zor hem de ortopedik sorunlar çıkarabilir. Eğer çocuklarınız gözlüğü ısrarla kullanmak istiyorsa onlara uygun uygulama ve oyunlar açabilirsiniz. Çocuğunuzun ne yaptığını, ne izlediğini görmek için onun güvenliği amacıyla gözlükteki görüntüyü cep telefonunuza ve bilgisayarınıza yansıtabilir ve onu takip edebilirsiniz.
Metaverse ile Başlayan Tartışmalar ve Eleştiriler
Mark Zuckerberg’in Metaverse’i duyurması ile birlikte meta evren tüm dünyada toplumun her kesimi tarafından tartışılmaya başladı ve tartışmalar halihazırda devam etmektedir. İnsanlar sanal evrenin kendilerini nereye götüreceğini merak ediyor, ne ile karşılaşacaklarının endişesini taşıyorlar ve bu mevzuyu tüm yönleriyle anlamaya ve anlamlandırmaya çalışıyorlar. Tabii ki her zaman olduğu gibi kantarın topu kaçmış durumda. Bu sözlerim ile herhangi bir kimseyi hedef almıyorum. Fakat meta veri, VR, AR, MR ve XR konularından hiçbir deneyimi olmamış bazı çevrelerin ve şahısların söylemleri karşısında âdeta şaşakaldım. Bu durum bana internetin ve sosyal medyanın ilk çıkış zamanlarını hatırlattı. Bugün Metaverse için feveran eden bazı şahıslar o yıllarda da sosyal medya için olmadık sözler söylemiş ve tüm bu gelişmeleri kötülemişlerdi. Bugün ise sosyal medyayı en iyi kullanalar maalesef onlar.
Teknolojinin getirdiği her yeniliğin olumlu yanları olduğu gibi mutlaka olumsuz yönleri de var ve her daim olacaktır da. Fakat ileride pişman olacak sözler söylemenin ne anlamı var diye sormak istiyorum. Herkesin metayı anlaması, anlamlandırması için mutlaka bir gözlük alıp deneyimler yaşamasını ve sonrasında mevzuyu yorulmasını tavsiye ederiz. Tabii ki ipin ucunu kaçırmadan ve kontrolü elden bırakmadan!..
Günlerdir bu alanda yaptığım çalışmaları ve edindiğim deneyimleri sosyal medya hesaplarımdan arkadaşlarımla, dostlarımla ve çevremdekiler ile paylaştım. Amacım bu işin o kadar da korkulacak bir şey olmadığını anlatmaktı. Fakat bu, metanın tamamen masum olduğu anlamına gelmez. Teknoloji karşısında her zaman uyanık ve akılcı olmamız lazım. Biz firmamızın kendi VR alanını yani meta evrenini inşa ettik ve bundan sonra dünyanın her yerinden gelecek müşteri ve misafirlerimizi o alanda karşılayacağız inşallah.
Metavers’in dünyaya ve insanlığa hayırlar getirmesi dileği ile…
[1] https://tr.sputniknews.com/20211110/seul-metaversee-adim-atan-ilk-kent-olacak-1050663842.html
[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Immersive_commerce
[3] https://www.bitlo.com/rehber/the-sandbox-sand-nedir
[4] https://www.bitlo.com/rehber/decentraland-mana-nedir
[5] https://academy.binance.com/tr/articles/what-is-facebook-libra-diem
[7] https://forkast.news/headlines/south-korea-kb-kookmin-bank-presents-metaverse-vr-bank-testbed/
[8] https://www.bloomberg.com/professional/blog/metaverse-may-be-800-billion-market-next-tech-platform/
[9] https://tr.wikipedia.org/wiki/NFT
[10] https://www.ntv.com.tr/galeri/yasam/paris-hilton-metaverseteki-sanal-partiden-700-bin-dolar-kazandi,kwaHwKN5qE6tR_6yaXn8wQ
[11] https://www.disneyfoodblog.com/2021/12/10/disney-is-creating-its-own-metaverse-heres-how/