Yapay zekâ artık bir seçenek değil, zamanın dayattığı bir gerçek.
Bugün laboratuvarlarda, üniversite koridorlarında, dergilerde, haber sitelerinde hatta bir sosyal medya gönderisinde bile onun izi var.
İnsan yazıyor, ama bir yerinde makinenin eli değiyor.
Hızlı yazıyor, düzgün yazıyor, hiç yorulmuyor.
Ama her şeyin ortasında bir soru dönüp duruyor:
Kim yazdı? Kim düşündü? Kim gerçekten söyledi?
Bilim dünyası bu sorunun tam ortasında duruyor.
Yapay zekâ, insanın üretim zincirine yeni bir halka olarak girdi, ama bu halka aynı zamanda sorumluluk zincirini de etkiledi.
Bir bilimsel metin üç temel dayanağa yaslanır: fikir, veri ve yorum.
Bu üçü insana aittir.
Yapay zekâ bu zincire dahil olduğunda, kimliğin sınırları bulanıklaşır.
Artık yalnızca “Ne söylendi?” değil, “Bunu kim söyledi?” sorusu da önem kazanır.
Bu yüzden Nature, Science, Elsevier gibi büyük yayıncılar net bir çizgi çekti.
Yapay zekâ yazar değildir, ama kullanıldıysa belirtilmelidir.
Çünkü bilimin temelinde sadece bilgi değil, aynı zamanda ahlâk vardır.
Bir çalışmanın nasıl üretildiğini bilmek, içeriğin kendisi kadar değerlidir.
Yapay zekâdan destek almak ayıp değildir, fakat gizlemek güveni sarsar.
Basit bir ifade, büyük bir açıklığı sağlar:
Bu makalenin dil düzenleme sürecinde yapay zekâ destekli bir sistemden yararlanılmıştır.
Bu kadar sade, bu kadar net.
Bilim dürüstlüğü ister.
Akademinin asıl endişesi başka.
O endişe, düşünmenin mekanikleşmesi.
Çünkü bilim düşünmeyle başlar.
Yapay zekâ analiz eder, sınıflandırır, üretir, fakat anlam kurmaz.
O anlamı kuran insandır.
Makine, verinin içinde gezinir; insan, verinin ötesine geçer.
O yüzden mesele, yapay zekâyı kullanıp kullanmamak değil, onu nerede ve nasıl kullandığımızdır.
Bir araştırmacı fikrini kendi üretip, yapay zekâyı sadece biçim ve düzen aşamasında kullanıyorsa, bu sağlıklı bir işbirliğidir.
Ama fikir de biçim de makineden geliyorsa, o zaman artık kalemin ruhu el değiştirmiştir.
Yapay zekâ bir yazar gibi yazabilir, ama düşünemez.
Cümle kurar, ama sezgi kurmaz.
Bilim, sezgiyle ilerler.
İnsan, bir hipotezi hisseder; yapay zekâ, sadece hesaplar.
Bu farkı kaybedersek, bilim zihnini korur ama ruhunu yitirir.
Peki dedektörler?
Evet, onlar da devreye girdi.
Üniversiteler artık birçok metni dedektörlerden geçiriyor.
Ama dedektörler birer hâkim değil, yalnızca istatistikçidir.
Metnin dil ritmine, kelime dağılımına, cümle uzunluğuna, bağlaçların düzenine bakarlar.
Bazıları daha da derine iner, token dizilimine, olasılık varyansına kadar ölçer.
Çünkü her yapay zekâ modelinin kendine özgü bir yazım mimarisi vardır.
Bir insanın el yazısı gibi, her modelin de bir kelime ritmi vardır.
Ne kadar bozuk yazarsa yazsın, o ritim altta kalır.
İşte o ritim, dedektörlerin yakaladığı “makine izi”dir.
Yani insan ne kadar “hümanize etse” de, yapay zekânın altındaki token yapısı değişmez.
Kaçmak mümkün değildir.
Ama bu kaçınılmazlık, yapay zekâyı çöpe atmak anlamına gelmez.
Son yıllarda ücretli “AI humanizer” araçları çıktı.
Yazıyı yeniden yazarlar, kelimeleri değiştirirler, grameri bozarlar, sanki insan yazmış gibi yaparlar.
Ama bu sadece yüzeysel bir makyajdır.
Token dizilimi değişmez, modelin alt tasarımı kalır.
Başka bir dedektör, o yapılan değişikliği kolayca anlar.
Üstelik etik olarak da sorunludur.
Bilim, şefaflığı ön görür ve görünür olana değer verir.
Yapay zekâdan yararlanmak bir suç değil, gizlemek yanıltmaktır.
Çünkü bilgi, hem içeriğiyle hem kaynağıyla anlam kazanır.
Bugün akademide yapay zekâ kullanımı yüzde on-on beş civarında kabul ediliyor.
Bu oran, dil düzenleme, redaksiyon, özet veya tablo üretimi gibi yardımcı süreçleri kapsıyor.
Yani yapay zekâ bir editör gibidir, yazar değil.
Eğer düşünceyi o kurmuyorsa, sorun yoktur.
Ama düşünceyi o kuruyorsa, artık fikir insandan çıkmıştır.
Bilimde ölçü yukarıda belirtiğimiz gibi şeffaflıktır; bir yazıda ölçü ise samimiyetir.
Blogda yazan biri de, akademisyen kadar dürüst olmalıdır.
Okuyucu, bir yazının insandan geldiğini sanıyorsa, o inancı korumak yazara düşer.
Bazı insanlar diyor ki:
“Madem AI izi silinemez, o zaman hiç kullanmayalım.”
Ben buna katılmıyorum.
*Bu, matbaanın ilk çıktığında “kitap kutsaldır, elle yazılmalı” diyenlerin korkusuna benziyor.*
Yapay zekânın elindeki veri gücü, insanın ulaşabileceği her sınırın ötesindedir.
Onunla çalışmak, araştırmayı hızlandırır, disiplinler arası geçişleri kolaylaştırır.
Bir tez ya da makale hazırlarken, yapay zekâdan destek almak, bir kütüphaneden yardım almaya benzer.
Ama alınan yazı, kendi üslubunla yeniden şekillenmelidir.
İlgili derginin yapısına, diline, mizanpajına uygun hâle getirilmelidir.
İşte o zaman ortaya çıkan metin hem güçlü hem özgündür.
Günün birinde makale yayımlayan kuruluşlar, yapay zekâdan üretilen bilgileri dikkate almak zorunda kalacaklardır.
Çünkü multidisipliner düşünce, artık tek başına bir insanın zihninde şekillenemeyecek kadar muazzam bir hale geldi. Hangi insan bunun altından kalkabilir?
Yapay zekâ tüm bu veri yığınını spesifik olarak sadeleştirir, bağlantılar kurar, veriyi erişilebilir hâle getirir.
Ama yine de düşünceyi başlatan insandır.
O kıvılcım, makinede değil, insanda doğar.
Bir konuyu yapay zekâya yazdırmak, yalnızca birkaç kelimelik bir istem yazmak değildir.
Asıl mesele, o istemin arkasındaki düşüncedir.
Eğer siz ne istediğinizi bilmiyorsanız, yapay zekâ da size ne vereceğini bilemez.
Prompt dediğimiz şey, bir cümle değil, bir bilinçtir aslında.
Yapay zekâdan doğru sonuç almak, düşünmeyi bilen bir zihin gerektirir.
Bilgisiz bir kullanıcı, makineden anlamlı bir düşünce çıkaramaz.
Yani yazının değeri, makineye değil, onu yönlendiren insana bağlıdır.
Peki, bir yazar nasıl anlaşılır?
Yapay zekâdan mı yardım aldı, yoksa kendi mi üretti?
İnsanlar artık sadece metne bakmaz.
Bir araştırmacının geçmişine, önceki yayınlarına, konuşmalarına, bilgi düzeyine, düşünme biçimine bakarlar.
Bir metinle yazar arasında görünmeyen bir damar vardır.
Yapay zekâ o damarı taklit edemez.
Bir insanın üslubu, sadece kelimelerde değil, sessizliklerinde bile hissedilir.
Bu yüzden asıl dedektör, yazılım değil, insanın kendisidir.
Sürekli okuyan ve araştıran bir insan, o metnin ruhunda kimin olduğunu rahatlıkla analayabilir.
Yapay zekâyı yasaklamak yerine, doğru biçimde kullanmak gerekir.
Bilim, yasakla değil, yöntemle ilerler.
Doğru yöntem, hem insanı hem makineyi yerli yerine koymaktır.
Yapay zekâdan korkmak, gelişimin gölgesinden korkmaktır.
Ama ona sorgusuz teslim olmakta düşünmeyi terk etmektir.
Benim görüşüm şu:
Yapay zekâ bir ikame değildir, bir işbirliğidir.
İnsan düşünür, o düzenler.
İnsan üretir, o kolaylaştırır.
İnsan hisseder, o biçim verir.
Ama imza her zaman insana aittir. Çünkü fikir, sadece akıldan değil, insandan doğar.
Yapay zekâdan faydalanmak, düşünmenin yerini almak değildir; tam tersine, düşünmeyi keskinleştirir.
Ne kadar çok şey bilirseniz, o kadar doğru faydalanırsınız.
Yapay zekâyı en iyi kullananlar, zaten düşünen insanlardır.
Onu doğru kullanan, aklını genişletir; yanlış kullanan, aklını tembelleştirir.
Yarın bilimsel yayınlarda “Yapay zekâdan yararlanılmıştır” ifadesi sıradan bir dipnot hâline gelecek.
Ama o dipnotun altında hâlâ insan imzası olacak.
Çünkü düşüncenin doğduğu yer, hâlâ insan zihnidir.
Makine kelimeleri dizer ama ruhu veremez.
Bir makine hata yapmaz, ama keşif de yapmaz.
Keşif, meraktan doğar; meraksa yalnızca insanda vardır.
Hata, insana özgü bir cesarettir; o cesaret olmadan hiçbir buluş yapılmaz.
Ben yazarken önce düşünürüm.
Kelimeleri, duyguyu, yönelimi kendim belirlerim.
Sonra yapay zekâdan yardım isterim; dil düzenlesin, cümleyi toparlasın, akışı sadeleştirsin.
Ama düşünce benden çıkar.
O sadece düzeltir, ben yön veririm.
Bu bir teslimiyet değil, bir ortaklıktır.
İnsanla makine arasında kurulmuş yeni bir aydınlanma biçimidir.
Bu ortaklık doğru yönetilirse bilimi yüceltir, insanı güçlendirir.
Fakat makine, insanın yerini almaya kalkarsa, bilimi sıradanlaştırır.
Yapay zekâdan korkmaya gerek yok.
Onun altındaki token yapısı insanı taklit eder ama insan olamaz.
Cümleleri mükemmel, ama nefesi eksiktir.
İnsan ise kusurludur ama canlıdır.
Bilimin ilerlemesi de her zaman o canlı kusurdan doğmuştur.
O yüzden düşünce ve kalem hâlâ bizim elimizdedir.
Yapay zekâ onları bizden almaz, sadece keskinleştirir.
Çünkü bilimsel dürüstlük de, edebî samimiyet de, insandan doğar.
İnsan, yazdığına sahip çıkarak hem emeğine hem fikrine imzasını atar.
Bilim, bu imzayı koruyabildiği sürece ilerler.
Yapay zekâyı anlamak, ondan korkmaktan daha değerlidir.
Çünkü o, insan aklının bir uzantısıdır.
Ama aklın sahibi hâlâ insandır.
Sonuç Olarak
Yapay zekâyı küçümsemek, tarihin en büyük hatalarından birini tekrar etmek olur.
Bir zamanlar matbaayı küçümseyenler, bilginin yayılmasına engel olmuşlardı;
bugün yapay zekâyı küçümseyenler de bilimin dönüşümünü yavaşlatılar.
Matbaa kitabı halkın eline verdi, yapay zekâ bilgiyi insanın zihnine taşıyor.
Bir bilim insanı, yapay zekâyı küçümsüyorsa aslında kendi aklına sınır koyuyor demektir.
Çünkü bilimin özü meraktır, merak eden hiçbir akıl yeni bir aracı küçümsemez.
Yapay zekâyı dışlamak bilimin doğasına aykırıdır.
Onu anlamak, yönlendirmek ve doğru yere yerleştirmek gerekir.
Korkmak yerine kavramalı, reddetmek yerine yönetmeliyiz.
Çünkü geleceğin bilim dili artık insanla makinenin ortak dilidir.
Bir bilim insanı bu dili öğrenmezse sessiz kalır;
ama öğrenirse düşüncesini dünyaya daha hızlı, daha berrak anlatır.
Yapay zekâ, insanın rakibi değil; insanın uzantısıdır.
Korku, ……… ürünüdür; küçümseme, kibirin.
Bilim insanı ne korkar, ne küçümser, o hep anlamaya çalışır.
İşte o anlayış, geleceği şekillendirecek olan asıl güçtür.
İnanın o güç, hâlâ insandadır.
Çünkü yapay zeka insanın zeki çocuğudur. O insanın var ettiği bilgi ve veri ile büyüyor.
Saygılarımla
Taşkın Koçak