Geleceğin Eşiğinde: Kodun Devri Başlıyor
İnsanoğlu yüzlerce yıl egemenlik için kılıç kuşandı, sancak dikti, anayasa yazdı. Bugün ise yeni bir çağdayız: Egemenliğin yeni adı “veri”, yeni silahı “kod”, yeni kalesi “sunucu” oldu. Dijital egemenlik kavramı, klasik devlet düşüncesini kökten sarsıyor. Sınırlar artık haritalarda değil, veri merkezlerinde, sunucu odalarında, algoritmaların akışında çiziliyor.
Devletler ve toplumlar, yapay zekâ fırtınasının tam ortasında ayakta kalmaya, yön bulmaya, kimliğini ve geleceğini korumaya çalışıyor. Peki, dijital çağda devlet nasıl egemen kalacak, nasıl yönetilecek? Bu soruya yanıt bulmak, önümüzdeki yüzyılın en hayati meselesi. Çünkü egemenliğin anahtarı artık başkasının cebindeyse, adınız haritada yazılı olsa ne yazar?
Dijital Egemenlik Nedir, Ne Değildir?
Egemenlik; toprağın, göğün, suyun ve insanın üzerinde söz sahibi olmaktır. Dijital egemenlik ise, bunların tamamının bir üst boyutta—yani “veri evreni”nde—tekrar kodlanmasıdır.
Dijital egemenlik, bir devletin kendi vatandaşlarının verisi, ulusal yazılım altyapısı, stratejik teknolojisi ve siber güvenliği üzerinde mutlak kontrol kurabilmesidir.
Ne yazık ki dünya üzerinde sadece birkaç ülke—ABD, Çin, kısmen AB—bu dijital egemenliği fiilen kurabilmiş durumda. Diğer tüm devletler, büyük teknoloji şirketlerinin veya yabancı ülkelerin algoritmik vesayetinde, birer “dijital yarı-sömürge” durumunda.
Yapay Zekâ ile Bürokrasiye Son, Algoritmaya Merhaba
Yapay zekâ, devlet yönetiminde devrimsel bir kırılmaya yol açacak.
Eskiden devlet demek hantal bürokrasi, yavaş akan evrak, insana bağımlı karar mekanizmalarıydı. Şimdi ise devlet, “otonom” kararlar alabilen, devasa veri yığınlarını anlık analiz edebilen, insan psikolojisini ve toplumsal eğilimleri öngörebilen bir yapay zekâ sistemine evrilecek.
Çin’in sosyal kredi sistemi, Estonya’nın tamamen dijitalleşmiş devlet modeli, ABD’de kamu güvenliği ve savunmaya entegre edilen YZ algoritmaları, hepsi “algoritmik devlet”in ayak sesleri.
Önümüzdeki 10 yıl içinde, birçok ülkenin ekonomi yönetiminden adalet sistemine, şehir planlamasından afet yönetimine kadar her alanda “yapay zekâ destekli devlet” modeline geçtiğini göreceğiz.
Kısacası, bürokrasinin yerini algoritma, sekreteryanın yerini kodlar alıyor.
Dijital Egemenliğin Var mı, Kimin Koduna Tabisin?
Burada esas soru şu:
Devletin “beyni” yapay zekâya dönüşürken, bu beyin kimin koduyla, kimin sunucusunda, kimin bulutunda çalışıyor?
Eğer devletin verisi yabancı bir sunucuda, stratejik kurumların algoritması küresel bir yazılım şirketinin kontrolündeyse; o devlet egemen midir, yoksa algoritmik bir vesayetin altında mıdır?
Dijital egemenlik, yalnızca bir teknoloji meselesi değildir; bir varlık ve yokluk savaşıdır.
Veri akışlarının sınırları tanımayan doğası, ulusal yasaları ve hukuki egemenliği zorluyor.
Google, Microsoft, Amazon veya Çinli devler bir ülkenin tüm vatandaşlık verilerine, mali akışına ve iletişim ağına erişebiliyorsa; egemenlik fiilen transfer olmuştur.
Ekonominin Yeni Hegemonyası: Veri ve Kod Sömürgeciliği
Ekonomi dünyasında güç, artık üretimden daha çok “veriye ve yapay zekâya” sahip olmaktan geçiyor.
ABD’nin “Big Tech” devleri (Google, Apple, Amazon, Meta), Çin’in dijital devleri (Tencent, Alibaba, Baidu), dünya ekonomisini ve kültürünü birer dijital hegemonya aracı olarak biçimlendiriyor.
Veri, çağımızın petrolüdür. Veri işleyen ülkeler büyür, veri ihraç eden ülkeler bağımsızdır.
Ama yalnızca veriye sahip olmak yetmez; o veriyi anlamlandıracak ve yönetecek yapay zekâya da sahip olmak gerekir.
Aksi takdirde, “veri madenciliği” ve “kod sömürgeciliği” düzeninde, bir ülke kendi vatandaşının dijital kimliğine bile yabancılaşır.
Kodun Egemenliğinde Adalet ve Siyaset
Siyaset ve hukuk, yapay zekâ çağında en büyük sınavını yaşıyor.
Algoritmaların şeffaflığı, karar süreçlerinin izlenebilirliği ve “otomatikleşmiş adaletin” insan haklarıyla çelişmemesi, yeni dönemin temel çatışma alanı olacak.
YZ ile yönetilen bir toplumda, adaletin terazisi kodla tartılırken, kime nasıl hesap sorulacak?
Dijitalleşen devletlerde, yargıdan polise, seçimlerden sosyal yardımlara kadar pek çok alanda algoritmaların ağırlığı artıyor.
Bu da hem hukuk hem siyaset için yeni sorumluluklar ve “dijital denetim” zorunluluğu getiriyor.
Devletin en mahrem verisini, stratejik kararlarını dışa bağımlı kodlara teslim etmesi; ulusal güvenlik kadar hukuki egemenliğin de sonu olur.
Dijital Kimlik Bunalımı
Yapay zekâ çağında toplumların ruhu da, bireylerin psikolojisi de kökten değişiyor.
Algoritmalar; seçimleri, tüketim alışkanlıklarını, hatta toplumsal huzursuzlukları öngörebiliyor ve yönlendirebiliyor.
Cambridge Analytica örneğinde olduğu gibi, dijital manipülasyonlar artık seçimlerin kaderini, demokrasinin sınırlarını belirliyor.
Gelecekte vatandaşlık, yalnızca doğumla değil, “dijital okuryazarlık” ve “dijital özgüven” ile kazanılacak.
Dijital özgürlükler ile ulusal güvenlik arasındaki denge, kodların adaletiyle yeniden tanımlanacak.
Ve belki de en kritik soru:
Kodun yönettiği bir toplumda insan kalabilmek, mahremiyeti ve özgürlüğü koruyabilmek mümkün mü?
Savunma ve Güvenlik: Siber Savaşın Kodları
Geleneksel savaşın yerini, siber uzayda yürütülen, yapay zekâ destekli savaşlar aldı.
Devletler için artık ordu kadar, veri güvenliği, siber savunma ve yapay zekâ destekli istihbarat da “ulusal egemenliğin” bir şartı.
Dronlar, otonom silahlar, siber saldırı ve savunma algoritmaları, modern devletin yeni ordusunu oluşturuyor.
Ulusal veri merkezleri, yerli çip teknolojisi, açık kaynak yazılım ve siber ordu, dijital egemenliğin zırhıdır.
Türkiye’nin “Milli Yapay Zeka Stratejisi”, bu alanda atılmış önemli bir adım.
Fakat strateji kâğıtta kaldığı sürece, çip, veri ve kod bağımsızlığı sağlanmadıkça egemenlik bir yanılsamadan ibaret kalacaktır.
Geleceğin Devleti Nasıl Olacak, Merkezi mi, Dağıtık mı?
Burada tarihsel bir kavşaktayız.
Devletler ya tüm verileri ve karar süreçlerini tek merkezde toplayan “Merkezi Dijital Devlet” modeline, ya da vatandaşın daha fazla söz sahibi olduğu, şeffaf ve dağıtık bir “Blokzincir Cumhuriyeti” modeline yönelecekler.
Merkeziyetçilik, yönetimde hız ve bütünlük sağlarken; dağıtık modeller, şeffaflık ve demokratik katılım vaat ediyor.
Her iki modelin de kendi riskleri, avantajları ve toplumsal maliyetleri var.
Kimin kodu, kimin etiği, kimin çıkarı bu devleti yönlendirecek?
Yanıtı, gelecek yıllarda tüm insanlık birlikte verecek.
1Çözüm ve Yol Haritası: Egemenliğin Yeniden Kazanılması
- Ulusal yapay zekâ ve veri altyapısı kurmak, dışa bağımlılığı minimize etmek şarttır.
- Ulusal bulut ve veri merkezleri inşa edilmeli; kritik yazılımlar açık kaynak ve yerli olmalıdır.
- YZ eğitimi ve dijital okuryazarlık, tüm vatandaşlar için yeni bir temel eğitim haline getirilmelidir.
- Veri koruma yasaları, ulusal çıkarı merkeze alacak şekilde güncellenmeli, dijital vatandaşlık bilinci inşa edilmelidir.
- Uluslararası iş birliği ve “dijital diplomasi”, yeni güç dengesinde anahtar olacaktır.
- Etik kurallar, yalnızca metinlerde değil, kodun içine gömülmelidir.
Sonuç: Kodun Devri, İnsanlığın Son Kalesi
Unutmayalım:
Geleceğin egemenliği kodun, verinin, algoritmanın elindedir.
Kendi kodunu, verisini ve etik çerçevesini üretemeyenler; başkasının yazdığı senaryoda figüran olmaya mahkûmdur.
Ve en büyük sınavımız:
Dijital egemenliğimizi korurken insan kalabilmek, ahlakı ve özgürlüğü kodun dünyasında da yaşatabilmek.
Çünkü gerçek egemenlik, ancak “insan onurunu kodda da savunabilmek”tir.
Taşkın Koçak
7 Ağustos 2025