Meslek Kaderdir: İnsan, Yaptığı İşin Şeklini Alır
“Ne iş yapıyorsun?”
Bu kısa soru, çağımız insanının kimliğini, sosyal çevresini, hatta bazen yaşam biçimini belirleyen en temel sorulardan biridir. Çünkü günümüz dünyasında meslek, yalnızca bir geçim aracı değildir; kişinin çevresini, konuşma dilini, bakış açısını, gündelik ilişkilerini, hatta psikolojisini biçimlendiren bir “yaşam kodu” hâline gelmiştir. İnsan, zamanla yaptığı işin etkisiyle değişir, o işin alışkanlıklarını, tavırlarını ve dünyasını taşımaya başlar.
Her mesleğin kendine has bir dili, mizahı, bakış açısı ve sosyalleşme biçimi vardır. Bu yüzden öğretmenler, öğretmenlerle; imamlar, imamlarla; doktorlar, doktorlarla; polisler, polislerle; askerler, askerlerle; akademisyenler, akademisyenlerle; hukukçular ise hukukçularla daha kolay ve derin bağ kurar. Çünkü aynı mesleğin atmosferinde yoğrulanlar, ister istemez ortak bir kültür, benzer bir kimlik geliştirir.
İnsanların meslekleri üzerinden nasıl gruplaştığını; her mesleğin kendine özgü psikolojisi ve sosyolojisinin insanı nasıl şekillendirdiğini; bu değişimin bireysel ve toplumsal sonuçlarına hep birlikte bakacağız.
Meslekler: Zihni ve Karakteri Şekillendiren Bir Sistem
Her meslek, içine giren insanı zamanla biçimlendirir. Bu sadece beceriyle sınırlı kalmaz; o mesleğin duyguları, refleksleri, düşünce biçimleri de insanda kök salar. Bir süre sonra insan, sadece yaptığı işi değil, hayatı da o işin kalıplarına göre yaşamaya başlar.
- Polisler, özellikleriyle toplumsal düzenin ve güvenliğin simgesi olarak bilinirler. Tehlike, suç ve güvenlik kavramlarıyla iç içe oldukları için, zamanla daha tedbirli ve kontrollü bir ruh hâline sahip olurlar.
- Öğretmenler, sabır ve fedakârlıkları ile anılırlar. Sınıf yönetimi, müfredat ve disiplinle yoğruldukları için açıklayıcı, yönlendirici ve didaktik bir iletişim biçimi geliştirirler.
- İmamlar, maneviyat ve doğru yola sevk eden rehberlikle anılırlar. Sürekli dini metinlerle, ibadetlerle ve manevi sohbetlerle meşgul olduklarından, olaylara “hikmet merkezli” bakarlar. Sabır, teslimiyet ve kadere inanç onların dünyasında merkezi bir yer tutar.
- Doktorlar, yaşamda ve sağlıkla güvenli eller olarak bilinirler. Hayatla ölüm arasındaki ince çizgide sürekli kararlar verirken, duygudan çok bilgiye ve bilime yaslanırlar. Bu da onları kararlı, ama kimi zaman duygusal olarak mesafeli yapar.
- Akademisyenler, bilgiyle ve bilimle olan tutkuları ile anılırlar. Teori, analiz ve soyut düşünceyle uğraşırlar. Eleştirel bakış açısı ve kavramsal tartışmalar, onların dünyasını şekillendirir.
- Askerler, cesaret, fedakârlık ve sadakatle anılırlar. Disiplin, emir-komuta zinciri, takım ruhu ve vatan sevgisiyle yetişir. Görev bilinci ve netlik, karakterlerinin temel taşlarıdır.
- Hukukçular, toplumda hak, düzen ve adaletin savunucuları olarak anılırlar. Hukukun diliyle düşünmeye alıştıkları için olaylara normatif ve kuralcı bakarlar. Adalet, hak, düzen ve norm kavramları onların düşünce dünyasının çekirdeğidir.
- İş insanları, girişimcilik, güç ve başarıyla anılırlar. Rekabet, risk, strateji, pazar gibi kavramlarla yaşar; kar, zaman ve sonuç odaklı düşünürler.
Kısacası; meslek, insanı yeniden biçimlendirir. İnsan, yaptığı işin şekline girer, onun bakış açısını ve alışkanlıklarını edinir. Ve zamanla o meslekle anılır.
Mesleki Cemaatler: Gruplaşma, Dayanışma ve Yalıtım
Aynı mesleği icra edenler, benzer sıkıntılarla karşılaşır, aynı sorunları yaşar ve zamanla ortak bir dil, mizah ve sohbet biçimi geliştirirler. Her meslek grubu, kendi aralarında rahatça konuşabildikleri, dertlerini paylaşabildikleri bir cemaat oluşturur.
Polisler, toplumsal olaylarda hemen bir araya gelir, dayanışma gösterir; öğretmenler eğitim sisteminin zorlukları, öğrenciler ve sınavlar üzerine konuşur; imamlar dini meseleler ve manevi hayat üzerinde durur; doktorlar tıbbi terminolojiyle hastalıkları ve vakaları paylaşır; askerler görev ve disiplin etrafında sohbet eder; hukukçular dava, norm, kanun ve adalet üzerine tartışır; akademisyenler ise çoğunlukla kendi alanlarında sessizce düşünmeyi ve tartışmayı tercih eder. İş insanları ise piyasa ve ekonomi gündemini merkez alır.
Bu cemaatleşme, grubun dayanışmasını güçlendirirken; diğer meslek gruplarıyla iletişimi ve empatiyi de zorlaştırabilir. Zamanla, herkes kendi kabuğuna çekilir ve toplumsal çözüm üretme kapasitesi zayıflar.
Ortak Dil: Meslek Jargonları ve Düşünce Kalıpları
Her mesleğin kendine özgü bir dili, deyimi ve düşünce biçimi vardır. Polisler “asayiş, ihbar, operasyon”; öğretmenler “kazanım, ölçme-değerlendirme, müfredat”; imamlar “hikmet, sabır, sünnet, kader”; doktorlar “tanı, risk, prognoz”; akademisyenler “teori, paradigma, bağlam, eleştiri”; askerler “emir, disiplin, birlik, vatan”; hukukçular “hak, norm, mülkiyet, dava”; iş insanları “yatırım, risk, pazar” gibi kavramlarla düşünür ve konuşur.
Bu sadece bir iletişim aracı değil, aynı zamanda bir dünya görüşüdür. Herkes kendi jargonunu kullanır, olayları bu filtreyle değerlendirir ve dünyayı böyle görür. Farklı meslek grupları ise giderek birbirinin dilinden, gündeminden ve dünyasından uzaklaşır. Her grup, kendi alanında bir çevre oluşturur ve kendi tarzıyla anılır.
Toplumsal Hiyerarşi ve Mesleklerin Toplum Nazarındaki Tanımlamaları
Her toplumda meslekler, yalnızca bireysel kimliği değil; aynı zamanda bireyin toplumsal statüsünü ve konumunu da belirler. İnsanlar, icra ettikleri meslekler üzerinden hem sosyal bir yer edinirler hem de bu zemin üzerinde bir kariyer inşa ederler.
Zamanla her meslek, hem toplum nezdinde hem de meslek mensuplarının kendi aralarında belirli algılarla tanınır hâle gelir:
- Akademisyenler, bilgiyle anılırlar; ancak çoğu zaman teorik kalmakla ve uygulamada yavaşlıkla tanınırlar.
- Polisler, güvenlik ve düzenle özdeşleşirler; fakat zaman zaman sertlik ve katılıkla tanınırlar.
- İş insanları, başarı, girişimcilik ve cesaretle anılırlar; ancak toplumsal sorunlara mesafeli durmakla da tanınırlar.
- Doktorlar, hayat kurtarıcı olmalarıyla yüceltilirler; fakat duygusal mesafeleriyle de tanınırlar.
- İmamlar, maneviyat ve rehberlikle toplumun içinde yer alırlar; ancak modern gelişmelere kapalı olmakla da tanınırlar.
- Askerler, disiplin, vatan sevgisi ve cesaretle yüceltilirler; ama sivilleşme sürecinde katılıkla tanınırlar.
- Hukukçular, adaletin temsilcisi olarak görülürler; ancak resmiyet ve sert kurallar üzerinden tanırnırlar.
- Öğretmenler, sabır, fedakârlık ve idealizmle yüceltilirler; fakat eğitim sisteminin içinde erimeyle ve yalnızlaşmayla tanınırlar.
Bu tanımlar, yalnızca dışsal algılardan ibaret değildir; aynı zamanda mesleklerin insanlarda ve toplumda bıraktığı kalıcı psikolojik izlerin ve kültürel tortuların yansımalarıdır.
Eğer bu algılar arasında empati kurulmazsa, meslek grupları arasındaki mesafe büyür; anlayış yerini önyargıya, diyalog yerini sessiz kopuşlara bırakır. Oysa toplumsal uyumun temeli, farklı mesleklerin birbiriyle konuşabilmesi, anlayabilmesi ve aynı masa etrafında çözüm üretebilmesidir.
Meslek: Kader mi, Duvar mı, Yoksa Köprü mü?
Evet, meslek insanı biçimlendirir; fakat asıl mesele bu biçimin insanı başkalarından koparıp koparmadığıdır. Sağlıklı bir toplumda, meslek grupları arasındaki farklılıklar bir zenginlik olarak görülür. Polis, akademisyeni anlamaya; akademisyen, imamı dinlemeye; imam, iş insanının emeğini takdir etmeye; iş insanı, öğretmenin sabrını anlamaya; asker, toplumu kuşatıcı bir bakışla görmeye; hukukçu ise hakkı ve insaniyeti birlikte gözetmeye yönelmelidir. Ancak bu şekilde meslekler, toplumda duvar değil, köprü işlevi görür. Anıldıkları değer, onları topluma daha fazla bağlar.
Mesleklerin Mekânları, Sohbetleri ve Dışarıdan Anlaşılır Tavırları
Her meslek grubu, zamanla yalnızca bir iş çevresi değil; aynı zamanda kendine ait mekânlar, özel alanlar ve topluluklar da oluşturur. Bu mekânlar sadece birer dinlenme veya çalışma alanı değil, aynı zamanda mesleki kimliğin pekiştiği, kültürel alışkanlıkların yerleştiği, ortak bir aidiyetin yeniden üretildiği sosyal merkezlerdir.
Öğretmenlerin öğretmenevleri, polislerin polisevleri, askerlerin orduevleri, hukukçuların adalet lokal ve baro evleri, doktorların tabip evleri ya da hastane kulisleri, imamların diyanet misafirhaneleri, akademisyenlerin akademik sosyal tesisleri, iş insanlarının ticaret ve sanayi odaları — her biri kendi meslek grubunun buluştuğu, konuştuğu, dinlendiği, dertleştiği ve sosyalleştiği mekânlardır.
Bu özel alanlarda genellikle hep aynı meslek grubundan insanlar bir araya gelir. Sohbetler de meslek odaklı döner:
- Öğretmenler arasında sınavlar, öğrenciler ve müfredat konuşulur,
- Polisler arasında olaylar, görevlendirmeler ve teşkilat meseleleri,
- Doktorlar arasında vaka hikâyeleri ve sağlık sistemi,
- Avukatlar ve hâkimler arasında dosyalar ve yargı süreçleri,
- İmamlar arasında hutbeler, cemaat halleri ve dini gündemler,
- Akademisyenler arasında yayınlar, kongreler ve üniversite politikaları…
Her meslek grubunun sohbet konusu farklıdır; çünkü dertleri, gündemleri ve pencereleri farklıdır. Bu, o mekânların atmosferine de sinmiştir. Öyle ki, kimi zaman bir lokalin duvarına asılmış bir karikatür ya da kullanılan dil bile o mesleğin mizahını ve dünyaya bakışını yansıtır.
Bununla birlikte, her meslek sahibi; yalnızca mekânıyla değil, aynı zamanda tavırlarıyla da mesleğini belli eder.
- Bir öğretmenin dili çoğu zaman öğreticidir,
- Bir akademisyenin cümleleri kavramsaldır,
- Bir polisin bakışı dikkatli ve tetiktir,
- Bir askerin duruşu nizami ve serttir,
- Bir imamın konuşması yumuşak ve hikmetlidir,
- Bir doktorun hali net ve müdahalecidir,
- Bir hukukçunun tavrı ciddi ve resmidir,
- Bir iş insanının tutumu zaman odaklı ve pratiktir.
Sokakta yürüyen bir polis, bir davetteki bir akademisyen, bir cenazede hazır bulunan bir imam ya da bir düğün salonundaki bir öğretmen — çoğu zaman mesleğini söyletmeden ele verir. Çünkü meslek yalnızca geçim aracı değil; aynı zamanda vücuda sinmiş bir tavır, dile yerleşmiş bir üslup, bakışa işlemiş bir bakış açısı, duruşa kazınmış bir hâkimiyettir.
Bu nedenledir ki insanlar, birbirlerinin mesleğini çoğu zaman kelime duymadan anlarlar. Çünkü meslek, beden diline, jestlere, mimiklere, hatta giyime bile yansıyan bir kültürel kimlik hâline gelir.
Velhasıl, meslek sadece gündelik yaşamın değil, mekânın, üslubun, ilişki biçimlerinin ve bireysel görünümün de mimarıdır. Her mesleğin kendi evi, kendi odası, kendi havası ve kendi sesi vardır. Bu mekânlar ve tavırlar da toplumun görünmez ama güçlü sosyal haritasını çizer.
Sonuç:
Her meslek, insanın hayatında bir kader gibi yer edinir; ama bu kader, insanı içine kapatmamalı, başka hayatlara, başka mesleklere ve başka bakış açılarına açmalıdır. Gerçek toplumsal uyum, herkesin mesleğiyle olduğu kadar, ötekinin emeğiyle ve hikâyesiyle de ilgilenmesinde saklıdır.
Saygılarımla
Taşkın Koçak